Nasıl sağlıklı yaşlanabiliriz?
99 yaşındaki bir hastası kliniğine geldiğinde, bir şey kardiyoloji uzmanı Dr. Eric Topol’un dikkatini çekti.
Topol hastasına, yanında bir yakını olmadığını gördüğünden, kliniğe nasıl geldiğini sordu.
BBC’ye konuşan Topol, “Kendi aracıyla gelmişti. Geniş bir toplumsal etrafı olan fakat yalnız kalmaktan da keyif alan bu capcanlı, sağlıklı müstesna bayan hakkında kısa müddette daha fazlasını öğrendim” diyor.
ABD’de güzel bilinen bir tıbbi araştırma merkezi olan Scripps Araştırma Translasyonal Enstitüsü’nün kurucusu ve yöneticisi Dr. Topol, bilim insanı ve müellif olarak kıymetli bir mesleğe sahip.
En yakın tarihli çalışmasında, kimilerimizin neden başkalarından daha uzun ve sağlıklı yaşadığını araştıran bilime odaklandı.
Dr. Topol “hakkında bir data olmayan ve rastgele bir bilimsel temel olmadan satılan prosedürler ve tedavileri üzere yaşlanma tersi ürünler” üzere mitlere ve kelamda bilime inanmaya karşı uyarıyor.
“Belki bir gün âlâ yaşlanmamızı sağlayacak büyülü bir hapımız olabilir lakin şu anda yok, yanından bile geçmiyoruz” diyor.
Peki bilim, sağlıklı yaşlanma için neler öneriyor?
GENETİĞİN ROLÜ
Dr. Topol ve ekibi 2007’de ABD’de 80 yaş ve üzerindeki büyük sıhhat problemleri olmayan 1400 dolayında kişinin genetik kodunu çıkartmak için altı yıl harcadı.
Dr. Topol, “Bu insanları bulmak çok zordu. Kronik yahut büyük hastalık geçirmemiş, uzun müddettir ilaç kullanmayan ve 85 yaş üstü” diyor.
“Süper yaşlananlar” diye bilinen kümesi incelediklerinde takım neden bu kadar sağlıklı olduklarını açıklamak ismine genetiklerinde pek bir şey bulamadı.
Dr. Topol, “süper yaşlı” hastasıyla bu çalışmayı yayımladıktan sonra tanıştı. Yani bu araştırmasında yoktu lakin en son çalışmasında yer aldı.
Topol, hastasını, “ailesinde erken mevt öyküsü olmasına rağmen, âlâ yaşlanmış bir insan örneği” olarak görüyor:
“Bu beşerler inanılmaz, sağlıklı bir yaşlanma statüsüne ulaşıyor. 100’lü yaşlara kadar. Genelde de bu ailede görülen bir durum değil. Tahminen genetik bir yanı vardır ancak en önemli açıklama değil”
Topol genetiğin sağlıklı yaşlanmada belirleyici bir öge olmamasının, ailesinde erken vefat ve kronik hastalık öyküsü olanlar açısından, rahatlatıcı bir fikir olduğunu da vurguluyor.
ENFLAMASYON NEDİR?
Kronik enflemasyon Alzheimer ve kalp hastalıklarına neden olabiliyor.
Enflamasyon, bedenin enfeksiyon, yaralanma ve zehirlenme üzere ziyanlı durumlara karşı verdiği doğal ve sağlıklı bir reaksiyon.
Fakat University College London’daki Sağlıklı Yaşlanma Enstitüsü Yöneticisi Prof. David Gems enflamasyon bedeni çok uzun mühlet etkilediğinde kardiyovasküler ve nörodejeneretif hastalıklar da dahil önemli problemlere yol açabileceğini belirtiyor.
Gems bu süreci, “Kronik enflamasyondaki sorun biraz ayrılmak istemeyen inşaatçılar üzere. Daima oradalar ve sonunda büyük bir baş ağrısına dönüşüyorlar” diye açıklıyor.
Bir teori de çağdaş hayat biçimimizin bedenimizin enflamasyonun itici gücü olduğu istikametinde. Bedenimizin evrimleşmesiyle mevcut ömür biçimimizin örtüşmemesi yüzünden.
Prof. Gems, “Vücutlarımız gerçekten yiyeceğin kıt olduğu bir dünya için tasarlanmış. Muhakkak bilhassa saf besinlerden oluşan yüksek yağlı besinlerin fazla olduğu bir dünya için tasarlanmamış” diyor.
Gems obezitenin diyabet, bunama ve kalp hastalıklarına neden olma yollarından birinin enflamasyon olduğunu kaydediyor.
ENFLAMASYONU NASIL AZALTABİLİRSİNİZ?
Meyve ve zerzevat açısından güçlü, istikrarlı bir beslenme sağlıklı yaşlanmada kıymetli ögelerden biri.
Dr. Topol’un tavsiyelerinin büyük kısmı sıklıkla takip etmeye teşvik edildiğimiz sağlıklı ömür kuralları çerçevesinde.
Bitki bazlı, çok fazla zerzevat ve meyve tüketilen Akdeniz diyeti usulü beslenme tavsiye ediyor.
Yeterli, kaliteli uyku da değerli.
Dr. Topol, “Her gece beynimizde hakikaten toksik ve enflamasyonu teşvik edebilecek atık hususlar, metabolitler oluşur. Bunları beynimizde son yıllarda keşfedilen glimfatik kanal aracılığıyla atmalıyız” diyor.
Glimfatik kanal 2012’de keşfedilmiş ve bu atık hususları bir tüneller şebekesiyle atan bir sistem olduğu bulunmuştu. Daha sonra yapılan çalışmalarda bu sistemin uyku sırasında daha aktif olduğu görüldü.
Dr. Topol, “Yani yeterli derin uyku uyumazsak beynimizdeki bu atık hususları gönderemiyoruz ve beyinde enflamasyona yol açma talihleri oluyor. Yani nörodejeneretif hastalıkları önlemek için daha âlâ, daha derin uyumamız gerek” diyor.
Dr. Topol “Egzersiz aşırı olmak zorunda değil. Kıymetli olan harekete etmek” diyor.
Dr. Topol aynı zamanda kâfi antrenman yapılmasını da tavsiye ediyor. “Egzersiz bir ilaç olsaydı, bulduğumuz en çığır açıcı ilaç olurdu” diyor.
Hızlı yürüyüş ve bisiklet sürmenin harikulade aerobik idman örnekleri olduğunu söylüyor ancak insanların tartı ve istikrar antrenmanları üzere başka sistemleri de düşünmesi gerektiğini vurguluyor Dr. Topol. Aşırı olmasına gerek yok, sürdürülen her tıp aktivite bile yararlı” diye konuşuyor.
Sosyal teması sürdürmek, yaşlandıkça yararlı oluyor.
Sosyal etkileşim ve izolasyondan uzak durmak da bunama riskinin azaltılmasıyla ilişkilendiriliyor. Fakat uzmanlar ölçü konusunda hemfikir değil.
2020’de Lancet Komitesi toplumsal izolasyonu ortadan kaldırmanın global seviyede bunamayı % 4 azaltacağını iddia etti.
Sydney Üniversitesi’de yapılan bir çalışmada da Avustralya, Kuzey Amerika, çeşitli Avrupa ülkeleri, Güney Amerika, Asya ve Afrika’da yapılan 13 farklı çalışmanın sonuçları tahlil edildi, tam olarak ne tıp toplumsal etkileşimlerin en büyük tesire sahip olduğu araştırıldı.
Araştırmaya katılanlardan Dr. Suraj Samtani, “Aile ve arkadaşlarla aylık ya da haftalık sık etkileşimlerin ve konuşacak birinin bulunmasının bunama riskini azalttığını tespit ettik. Birebir vakitte diğerleriyle yaşamanın ve toplumsal faaliyetlere katılmanın da mevt riskini düşürdüğünü bulduk” diyor.
Dr. Topol, 99 yaşındaki hastasının fevkalade bir örnek olduğuna dikkat çekiyor:
“Çok candan bir yaklaşımı var. Toplumsal temasta bulunuyor. Çok hobisi var. Yağlıboya fotoğraflar yapıyor ve mükafatlar kazanmış. Hepimizin amaçlaması gereken bu: Sağlıklı yaşlanma.”
