İstanbul’daki gıdalarda yüksek pestisit çıkması ne anlama geliyor?

Greenpeace Türkiye’nin 28 Nisan’da yayımladığı “Pestisitler ve Çocuklar” raporuna nazaran, İstanbul’da satılan zerzevat meyvelerde sıhhati tehdit edebilecek seviyede pestisit kalıntısı tespit edildi.

Greenpeace araştırmasında İstanbul’da beş zincir marketin mağazalarından ve farklı semt pazarlarından alınan yiyecekler memleketler arası akreditasyona sahip bir laboratuvarda incelendi.

İncelenen her üç eserin birinde, Türkiye’deki yönetmeliğe ters kalıntılar tespit edildi.

Ruhsatsız pestisit kullanılan eser oranı da yüzde 33 oldu.

Çalışma kapsamında biber, domates, elma, salatalık üzere 14 cins zerzevat ve meyveden 155 örnek incelendi.

Rapora nazaran pestisitlerle ilgili en fazla sorun görülen besinler ortasında salamura yaprak birinci sırada yer aldı. Onu, yeşil sivri biber ve ıspanak izledi.

Tarım ve Orman Bakanlığı denetimlerde mevzuata aykırı pestisit kullanımının tespiti durumunda üreticiye ve besin işletmecilerine idari yaptırım uyguluyor.

Bakanlık, Aralık 2024’te yaptığı açıklamada, 2021-2023 devrinde Türkiye’de pestisit kalıntı oranının yüzde 35 oranında azaldığını söylemişti.

Greenpeace bakanlığın pestisit tahlil sonuçlarını sistemli olarak açıklamasını ve organik-ekolojik üretimin daha fazla desteklenmesini istiyor.

PESTİSİT NEDEN SIHHATE ZİYANLI?

Pestisitin insan sıhhati üzerindeki tesirleri akut ve kronik olarak ikiye ayrılıyor.

Akut tesirler, kısa müddetli maruz kalındığında ortaya çıkıyor. Bu tesirler kendisini bulantı, kusma, baş ağrısı üzere gösterebiliyor.

Düşük dozlarla fark etmeden uzun müddetli pestisite maruz kalmak ise kronik zehirlenmeye yol açabiliyor.

Gıda, içme suyu, teneffüs, deri teması ve anne sütü üzere yollarla düşük dozlarda pestisite maruz kalmak da mümkün.

Pestisitler teneffüs yolu hastalıkları, nörolojik rahatsızlıklar, kanser, hormonal ve üreme sistemi bozuklukları üzere birçok sıhhat sıkıntısına yol açabiliyor.

Halk sıhhati uzmanı Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan, pestisitlerin hormonlar üzerindeki olumsuz tesirlerini BBC Türkçe’ye şöyle anlatıyor:

“Özellikle çocuklarda erken ergenliğin ortaya çıktığını görüyoruz. Yani kız çocuklarında ergenlik erken gelişmeye başlıyor, erken yaşta adet görmeye başlıyorlar. Erkeklerde de sperm anormalliklerine neden olabiliyor.”

ARAŞTIRMA SONUÇLARI

Greenpeace Türkiye’nin tahlilindeki 155 örneğin 49’unda “hormonal sistem bozucu, nörolojik gelişim bozucu, kanserojen ya da üreme sıhhati açısından tehdit oluşturan” en az bir pestisit olduğu tespit edildi.

Bu örneklerin yüzde 90’ında “üreme sıhhati ya da gelişim bozucu karakterde” en az bir pestisit kalıntısı belirlendi.

Raporda öne çıkan başlıklardan biri de PFAS (perflorlu ve poliflorlu alkil maddeler) içeren pestisitler.

Yapılan araştırmalar, bu bileşenlerin çocuk gelişimini olumsuz etkileyebildiğini ve üreme sıhhatini bozabileceğini ortaya koyuyor.

Greenpeace Türkiye’nin tahlil ettiği örneklerin 67’sinde en az bir PFAS içeren pestisit kalıntısına rastlandı.

İncelenen her 10 besinin yaklaşık altısındaysa birden fazla pestisit kalıntısı vardı.

PESTİSİT NEDİR?

Pestisitler böcek, yabani ot, sürüngen ve bakterilerin yok edilmesi için kullanılan kimyasallar.

Kentlerde, bahçelerde, parklarda, tarım alanlarında bu “zararlıları” öldürmek için uygulanıyorlar.

Özellikle endüstriyel tarımın yaygınlaşmasıyla birlikte pestisitler üretimde randıman artışı için fırsat olarak görülüyor.

BBC Türkçe‘ye mevzuyu pahalandıran besin yüksek mühendisi Merve Atınç Saral, pestisitlerin tarımda kullanımı sayesinde mevsim dışı meyve ve sebzelere ulaşmanın kolaylaştığını söylüyor.

Saral ayrıyeten uygun gözüken tarım eserlerinin tüketiciyi mutlu ettiğini, artan pestisit kullanımında bunun da rol oynadığını belirtiyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 2024 istatistiklerine nazaran Türkiye’de vilayet seviyesinde pestisit kullanımında Adana, Mersin, Antalya ve Manisa başı çekiyor.

BBC

Ancak bu kimyasalların bir kısmı gayesine ulaşırken kalanı hava, su ve toprağa karışıyor.

Zamanla gaye canlılar pestisitlere karşı direnç kazanabiliyor.

Etkisini yitiren pestisitler daha sık ve yüksek dozlarda kullanıldıkça etraftaki öteki canlılar da bu zehirli hususlardan olumsuz etkileniyor.

Bu da arı, kuş, balık, uğur böcekleri üzere yararlı canlıların vefatına neden oluyor.

KÜRESEL PESTİSİT KULLANIMI

Gıda güvenliği kontrol uzmanı Nurten Sırma, BBC Türkçe‘ye yaptığı değerlendirmede bütün pestisitlerin dünyada yaygın bir biçimde kullanıldığını, ama kullanım oranlarında farklılıklar olabileceğini vurguluyor.

Sırma, “Her ülkede bunu kullanım formu ve dozu ülkelerin tarım siyasetleri ve topraktaki ziraî ziyanların niteliğine nazaran değiştiği için kıssa de orada değişiyor” diyor.

Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) 2022 datalarına nazaran dünyada en çok pestisit kullanan kıtalar sırasıyla Asya, Amerika, Avrupa, Afrika ve Okyanusya.

Türkiye’de ortalama pestisit kullanımı dünya ortalaması ile neredeyse aynı seviyede, Avrupa Birliği ülkelerinin ise altında.

AVRUPA BİRLİĞİ’NDE MEVZUAT NASIL?

Avrupa Birliği (AB), insan sıhhatini korumak ve besin güvenliğini sağlamak için besin ve yemlerdeki azamî kalıntı limitlerini (MRL) belirliyor.

AB’de uygunsuz eserler tespit edildiğinde RASFF (Gıda ve Yem için Süratli Alarm Sistemi) üzerinden açıklanıyor.

Kamuoyuna açık sitede yıl, ülke ve pestisit çeşidine nazaran arama yapılabiliyor.

AB’nin pestisit siyasetleri Türkiye’den tarım eserleri ihracatını da yakından ilgilendiriyor.

Türkiye’den ihraç edilen tarım eserleri AB standartlarını karşılamazsa geri çevriliyor.

Merve Atınç Saral, RASFF kapsamındaki tahlil sonuçlarının sadece ihraç edilen eserler için görüldüğüne çekiyor:

“Biz çok uzun yıllardır Türkiye’de hangi pestisit ne kadar kullanılıyor, hangi eserlerde en çok kullanılıyor üzere istatistikleri ne yazık ki bilmiyoruz. Yalnızca RASFF datalarından yurt dışına giden eserlerin kalıntı sonuçlarını ve hangi pestisitlerin kullanıldığını görebiliyoruz.”

Getty Images Birleşmiş Milletler (BM) Besin ve Tarım Örgütü bilgilerine nazaran 2022’de dünya genelinde tarımda toplam 3.7 milyon ton pestisit kullanıldı.

TÜRKİYE’DE KONTROL NASIL YAPILIYOR?

Türkiye’de bu oran Türk Besin Kodeksi Pestisitlerin Azamî Kalıntı Limitleri Yönetmeliği’ne nazaran belirleniyor.

Denetimlerden Tarım ve Orman Bakanlığı sorumlu.

Gıda güvenliği kontrol uzmanı Nurten Sırma’ya nazaran bu kontroller hasat öncesinde, hasat sonrasında, hallerdeki satış noktalarında ve raflarda yapılıyor.

Tarım ve Orman Bakanlığının açıklamasına nazaran 2021-2023 devrinde 250 bin pestisit kontrolü yapıldı.

Analiz sonuçlarına nazaran son 3 yılda Türkiye’de pestisit kalıntı oranı yüzde 35 oranında azaldı, AB RASFF bildirimleri ise yüzde 54 oranında düştü.

Bakanlık ayrıyeten, 7 Ocak’ta 223 unsurun AB ile uyumlu olarak yasaklandığını açıkladı.

Buna karşın kimi yasaklı pestisitler hala kullanılıyor. Uzmanlara nazaran bu durum sistemli olarak RASFF bildirimlerine de yansıyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlar, pestisit kullanımını azaltmak için organik tarımın teşvik edilmesi ve biyolojik çaba usullerinin yaygınlaşması gerektiğini vurguluyor.

Uzmanlara nazaran bileşen kalıntılarının tertipli izlenmesi, gerektiğinde yaptırım uygulanması ve tüm bilgilerin tüketiciyle paylaşılması üzere faaliyetler besin güvenliği riskini azaltmak için kritik değere sahip.