Beynin uyanma süreci haritalandı: Uyanmak neden bu kadar zor?

Sabahları uyanmak sizin için de işkenceyse, yalnız değilsiniz. Alarm sesiyle gözünüzü açmak, gün ışığının birdenbire içeri dolması ve bir türlü toparlanamamak birden fazla insanın ortak kabusu. İsviçreli araştırmacılar tarafından yürütülen yeni bir çalışma, bu sürecin gerisinde yatan nörolojik düzenekleri ortaya koyarak neden birtakım sabahların “beter” hissettirdiğini açıklıyor.
UYKUYA DAİR BİLDİKLERİMİZ
Uzun vakittir uykuya dair kimi evrelerin varlığı biliniyor: Yüzeysel uyku (evre I ve II), derin uyku (evre III) ve REM uykusu. REM (Rapid Eye Movement) evresi, hayallerin en ağır görüldüğü, beynin neredeyse uyanık üzere çalıştığı bir devir. Bu evreler ortasında gece boyunca döngüler halinde geçişler yaşanıyor ve uyanmalar çoğunlukla bu döngülerin sonlarında meydana geliyor.
YENİ SORULAR YENİ YÖNTEMLER
Peki ancak beynimiz bu derin uykulardan nasıl “uyanıyor”? Araştırmacılar, bu sorunun cevabı için EEG (elektroensefalografi) sistemini 256 elektrotla uygulayarak beyin dalgalarını uyanma anında yüksek çözünürlükte inceledi. Bu kadar ayrıntılı bir ölçümleme daha evvel yapılmamıştı. Toplamda 20 iştirakçiden 1.000’den fazla uyanma anı tahlil edildi.
UYANIŞ BEYİNDE EVVEL BAŞLIYOR
Çalışmanın en çarpıcı bulgusu şu: Beyin uyanmaya ekseriyetle önden başlıyor, yani karar alma, dikkat ve yürütücü işlevlerle ilgili olan ön bölgelerde aktivite artıyor. Akabinde bu uyanıklık dalgası art bölgelere gerçek yayılıyor. Görsel işlemeyle ilgili art kısımların en son “uyanması”, sabahları neden etrafımızı net algılamamızın vakit aldığını da açıklıyor.
Ancak bu sırf REM uykusundan uyanıldığında geçerli. Şayet kişi non-REM uykusundayken uyanırsa, uyanıklık evvel beynin ortasında bulunan bir “hub” bölgesinde başlıyor ve daha yavaş ilerliyor. Bu da sabahları neden bazen daha sersem, bazen daha zinde uyandığımızı açıklayan bir başka etken.
UYKU BOZUKLUKLARINA YENİ UMUT
Araştırmacılar, bu bulguların sadece uyanma sistemini anlamakla kalmayıp, insomnia (uykusuzluk), parasomnia ve uyku apnesi üzere birçok uyku bozukluğunun teşhis ve tedavisine katkı sunabileceğini vurguluyor. Ayrıyeten epilepsi üzere uyku ile tetiklenen nörolojik rahatsızlıklarda da bu bulgular yeni tedavi stratejilerine yol açabilir.