Zirai don tarımı nasıl etkiledi, çiftçilerin zararı ne olacak?
İç Anadolu’da kayısı, kiraz ve elma, Ege ve Trakya’da üzüm bağları, Karadeniz’de fındık, Çukurova’da narenciye bahçeleri, karpuz ve Doğu Anadolu’da badem, ayva…
Hava sıcaklıklarındaki ani düşüşün yol açtığı zirai don ülke genelinde birçok eserde önemli kayıplara yol açtı.
Son beş günde pek çok bölgede sıcaklık sıfırın altına düştü, birinci belirlemelere nazaran en az 36 kent zirai dondan etkilendi.
Ziraat odaları ve üretici birlikleri yaşananı bir afete benzetti.
Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı bunun tarihin en büyük zirai don olaylarından biri olduğunu söyledi.
Yumaklı 12 Nisan’da yaptığı açıklamada “Yer yer sıcaklığın eksi 15 dereceye düştüğü son üç günde, kimi bölgelerde son 30 yılın en düşük sıcaklık pahaları kaydedildi” dedi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 15 Nisan’da, hasar tespit çalışmalarının tamamlanmasının akabinde durumun daha net ortaya çıkacağını söyledi.
BBC Türkçe Tarım ve Orman Bakanlığı Bakan Müşaviri Dr. Ali Recep Nazlı ve Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Baki Remzi Suiçmez ile zirai donun çiftçiler, hasat ve fiyatlar üzerindeki muhtemel tesirini konuştu.
HANGİ MEYVELER ETKİLENDİ?
Uzmanlar, birçok eserde “yok yılı” yaşanacağını söylüyor. Fiyatların yükselmesi ve enflasyonun da olumsuz etkilenmesi bekleniyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan hububat, baklagiller ve yağlı tohumlarda yurt içi besin arzını olumsuz etkileyecek bir risk olmadığını söyledi.
Ancak -17 dereceye düşen sıcaklıklardan ötürü aşikâr bölgelerde kayısı, üzüm, elma, şeftali, nektarin üzere meyve kümelerinde farklı derecelerde hasar meydana geldiğini söyledi.
Getty ImagesMalatya Ticaret Borsası Başkanı Ramazan Özcan, yılda 500 milyon doların üzerinde gelir elde edilen kayısının tamamını kaybettiklerini söyledi.
Ulusal Fındık Konseyi (UFK) Yönetim Kurulu üyesi Sebahattin Arslantürk, zirai donun yanı sıra istilacı cinsler sebebiyle fındık tarımında 200 bin ton civarında bir hasar olduğunu söyledi.
Elma üretimiyle öne çıkan Karaman’da eksi 11 dereceye düşen sıcaklıklardan ötürü hasat ziyan gördü.
Manisa’da Saruhanlı başta olmak üzere Alaşehir ve Salihli’deki üzüm bağlarını don vurdu, Salihli Ziraat Odası Başkanı Cem Yalvaç bazı bölgelerde zararın yüzde yüze yakın olduğunu söyledi.
‘AYNI DÖNEMDE ÜÇ SEFER ZİRAİ DON YAŞANDI’
Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Müdürü Ahmet Güldal ise toplumsal medya hesabından yaptığı açıklamada, zirai don afetinin birçok bölgede tesirli olduğunu belirtti.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü, hala yurdun birçok noktasında zirai don riskinin devam ettiğini belirterek üreticileri uyardı.
Peki, ziraî üretimde öteden beri zirai don olayları yaşanırken neden bu defa daha önemli bir tesir yarattı?
BBC Türkçe’ye konuşan Tarım ve Orman Bakanlığı Bakan Müşaviri Dr. Ali Recep Nazlı, bu sene geçmiş yıllardan farklı olarak tıpkı üretim döneminde üç kere zirai don olayı yaşandığını söylüyor:
“Türkiye’nin büyük bir kısmı etkilendi. Bunlara ek olarak, birtakım bölgelerdeki zirai don şiddeti çok yüksek oldu.”
“Hepsi bir ortada yaşanınca, üretim üzerindeki negatif tesiri yüksek oldu. Münasebetiyle biz yalnızca tek bir don olayı yaşamadık, bir müddettir bu durumu yaşıyoruz.”
Nazlı, tüm bunlara karşın, bu yılki ziraî üretimin büyük oranda kaybedildiği yorumunu yapabilmek için şimdi erken olduğunu belirtiyor.
ÇİFTÇİLERİN ZİYANI NASIL KARŞILANACAK?
Tarımsal üretimde sigortalama, devlet takviyeli tarım sigortası TARSİM üzerinden yapılıyor.
TARSİM’e kayıtlı çiftçilerin sigorta bedelini, yüzde 50 ila 67 ortasında devlet karşılıyor.
Ancak Türkiye’de çiftçilerin sigortalılık oranı epey düşük.
Nazlı, bitkisel üretimde ziraî sigortalılık oranının %23, seracılık da ise %25 düzeyinde olduğunu belirtiyor.
Türkiye genelinde bir milyondan fazla çiftçi TARSİM’e kayıtlı değil.
Peki, sigortalı olmayan çiftçilerin ziyanı ne olacak?
Getty ImagesCumhurbaşkanı Erdoğan, zirai don sigortası olmayan çiftçilerin ziyanının da hasar oranına nazaran karşılanması için çalışmaların başladığını belirtti.
Erdoğan, “Hükümetimizin tüm imkanlarıyla, tüm kapasitesiyle bu sıkıntı günlerinde çiftçilerimizin, üreticilerimizin yanında olduğunun bilinmesini istiyorum” dedi.
Nazlı, 2021 yılındaki kuraklık sonrasında da benzeri uygulamanın hayata geçtiğini hatırlatarak takviye düzeneklerinin belirlenmesi için ziyanının boyutunun netleşmesi gerektiğini kaydediyor:
“Tarım bakanlığı teşkilatı ve TARSİM uzmanları şu anda alanda çalışıyor. Zararın boyutları, ne kadarlık bir alanı ve eseri etkilediği ortaya çıktıkça, nasıl bir yol izleneceği de netleşecektir.”
‘ÜRETİM AZALACAK, BESİN FİYATLARI ARTACAK’
BBC Türkçe’ye konuşan Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Baki Remzi Suiçmez, çiftçinin kaybını düşük göstermeyen, gerçekçi tespitler yapılması gerektiğini belirtiyor.
21-25 Şubat’ta Hatay, Adana ve Mersin’de yaşanan zirai donun hasar tespitinin bile şimdi tamamlanmadığını söyleyen Suiçmez, vakit kaybetmeden çiftçiye ödeme yapılması gerektiğini söylüyor:
“Üretimin azalması, besin fiyatlarının daha da artması ve kimi eserlerde ihracat gelirlerinin azalması üzere önemli sonuçları olacak.”
“Tüm bunları düşünerek, gelecek yıllarda da üreticinin ayakta kalmasını sağlayacak formda ek takviyelerin verilmesi gerekiyor.”
Getty Images2014 yılında yaşanan büyük zirai don olayından sonra da ziraî üretimin toparlanmasının vakit aldığını söyleyen Suiçmez, iklime bağlı bir dal olan tarımın, özel olarak korunması gerektiğini belirtiyor.
Tarımı olumsuz etkileyen iklim olaylarının geçmişte olduğu üzere gelecekte de yaşanacağını belirten Suiçmez, siyasetlerin yetersiz kaldığını savunuyor:
“Tarım Kanunu’na nazaran tarıma toplam takviye bütçesi gayri safi ulusal hasılanın yüzde birinden az olamaz.”
“Buna nazaran 615 milyar TL’lik bir destek gerekirken, bütçe kanunu ile tarıma verilen dayanak 135 milyarda kaldı. Bu takviyeler bir yıl sonra ödeniyor ve geç ödenen takviye, enflasyona karşı eriyor.”
“Don tesiriyle fiyatların artmasını bekleyebiliriz lakin besin enflasyonunun nedenini dona bağlama kolaycılığına düşmemeliyiz. Don olmadan da zerzevat meyve fiyatları aslında yüksekti.”
‘ÇİFTÇİLERİN KREDİ BORCU GİDEREK ARTIYOR’
Çiftçilerin üretimde bulunmak için bankalardan ve Tarım Kredi Kooperatiflerinden kredi aldığını söyleyen Suiçmez, çiftçi borçluluğunun arttığını kaydediyor:
“BDDK’nın son datalarına nazaran, çiftçilerin toplam kredi borcu 950 milyarı buldu. Ayrıyeten haciz ve icraya konan takipteki kredi oranı, geçen yıla nazaran iki kat oranında artarak 4,9 milyar TL oldu. “
“Yıllardır devam eden besin enflasyonunu çözmemiz gerekirken üstüne donun eklenmesi, bundan etkilenen üreticilerin alandan çekilmesine yol açacak.”
“Dışa bağımlılığa dayalı, takviyelerin az olduğu, özelleştirmeler nedeniyle alanın tümüyle özgür piyasaya bırakıldığı bu modelin değiştirilmesi gerekir. Bunun üzerine iklim tesirlerine yönelik ek tedbirlerin alınması gerekir.”
Getty ImagesTürkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Lideri Rıfat Hisarcıklıoğlu da zirai don felaketinin ziraî üretimde önemli hasara yol açtığını söyleyerek, üretimin devamlılığı için çiftçilerin desteklenmesi gerektiğini söyledi.
Hisarcıklıoğlu, kamudan ek takviyelerin yanı sıra, Ziraat Bankası başta olmak üzere bütün bankalardan borçların faizsiz ertelenmesi talebini lisana getirdi.
Bu açıklamanın sanayi açısından kritik olduğunu kıymetlendiren Suiçmez, “Eğer üretici olmazsa endüstrici neyi işleyecek, ihracatçı neyi yurtdışına ihraç edecek?” diye ekliyor.
ÖNLEMLER İŞE YARADI MI?
Bazı çiftçiler don sırasında meyve bahçelerinde ateş yakarak, kimileri ise ağaçlara naylonlar geçirerek tedbir almaya çalıştı.
Çiftçiler çoğunlukla saman yakma, sulama yaparak ısıyı yükseltme ya da sisleme üzere sistemlere başvurdu.
Nazlı ise sıcaklıkların çok süratli ve fazla düştüğü durumlarda, bu formüllerin tesirli olmadığını söylüyor:
“Ayrıca düşük sıcaklığın ne kadar sürdüğü de değerli. Düşük sıcaklık şayet 10-15 dakika sürüyorsa, bunun tesiri çok ağır olmayabiliyor fakat birkaç saat sürerse bunun ziyanı çok besbelli oluyor.”
Tarımın varoluşsal riskleri olduğunu belirten Nazlı, bakanlık ve kurumların bununla uğraş yolları geliştirdiğini, çiftçilere de nizamlı eğitim verildiğini söylüyor.
Mesela “Zorlu iklim şartları ve iklim değişikliği sebebiyle meydana gelen şartlara sağlam eserler yetiştirip geliştiriyoruz” diyor.
Nazlı, don olayının yaşandığı günlerde eserin üzerine yayılacak kil eserleri, don pervaneleri ve bitki antifriz eserleri üzerine de araştırma geliştirme çalışmalarının sürdüğünü kaydediyor.
