Zelve Ören Yeri’nin girişindeki, peribacalarının önüne yapılan dükkânlar tepkilere neden oldu: Kapadokya’nın bitmeyen sınavı

Arkeologların, mimar ve restoratörlerin reaksiyonunu çeken bu yapılaşma için bölgede vazife yapan rehberler, “Zelve Ören Yeri’nin girişinde evvelce tahtadan üç beş dükkân vardı. Bu dükkânlar tabiatla uyumluydu. Lakin artık peripacalarının yanında beton rant yapıları yükseliyor. Doğal bunlara elektrik lazım, yeniden peribacalarının önüne kocaman bir de trafo koydular. Bu trafodan geçen kablolar için yerde derin hafriyatlar yaptılar. Burası ihtimamla korunmalı zira öbür bir Kapadokya ve öbür bir Zelve yok” diyorlar.

Gazetemize açıklama yapan, bölgeyi uygun tanıyan ve çalışmalar yapan mimar restoratör ise şu sözleri kullanıyor: “Zelve, tamamı peribacalarının içindeki konutlardan oluşan, çok özel bir köy. 1966’ya kadar içinde hayat sürüyordu. Taş taş üzerine koyularak (kâgir yapı deriz) yapılmış hiç konut yoktur. Boşaltıldıktan sonra kayalarda çökmeler başladı, peribacalarındaki bakımsızlık yüzünden fevkalâde özgünlükteki köy ‘bacaları’ giderek daha süratli yok oluyor. Oralarda çok sevdiğim bir kelam vardır, ‘Damı nefes korur’ derler. Yani içinden insanı çıkarırsan mesken korunamaz manasında. Zelve’deki asıl büyük sorun bu.”

‘FIRSATÇI SİYASET’

Zelve’nin girişinde, 1960’larda yapılan, çok daha nitelikli ve mütevazı bir karşılama tesisi” olduğunu belirten uzman, kelamlarına şöyle devam ediyor: “Orayı bakımsızlıktan harabeye çevirdiler ve sonra da yıkarak yok ettiler. Yıllar içinde o alanda sayısı artan tezgâhlar sahiden berbattı, derme çatmaydı. Tezgâhların yerleştiği yer kusurluydu ve yerleşkenin giriş imgesini kapatıyordu. Eski tesisin dükkân alanları tam aykırı istikamette, otopark alanıyla alakalı, giren herkesin -tabir uygunsa- ‘gözüne girecek’ bir yerinde değildi, ağaçlar altında saklı üzereydi. Zelve kadar kıymetli bir Kapadokya yerleşkesinde bile, ticari ünitelerin yerleşeceği yeri, korsan tezgâhların istediği noktaya taşıdılar. Müdafaa alanının gerekliliklerini değil, ticari taleplerin hırsını öncelik saydılar. Dükkân sahiplerinin ‘Bizi orada kimse görüp gelmiyordu fakat burada satış yapabiliyoruz’ taleplerine uyarak, fırsatçı siyasetin önceliklerini peribacalarının önüne iri dükkânlar koyarak yerine getirdiler. Orada satış üniteleri muhtaçlık mıydı? Evet. Evvelden var olanlar yakışıksız mıydı? Evet. Fakat yeni yapılanların yeri gerçek mu? Hayır”

‘ZELVE RANTA KURBAN EDİLMESİN’

NEZİH BAŞGELEN

(Arkeolog – Editör, Kültürel Ve Doğal Mirası İzleme Platformu Yöneticisi)

Zelve, Göreme Ulusal Parkı içinde yer alan iki açık hava müzesinden birisidir. Üç vadiden oluşan Zelve, bilhassa 9. ve 13. yüzyıllarda bölgenin kıymetli bir yerleşim yeri ve önde gelen dini merkezi olarak dikkati çekmekte. Direkli, Balıklı, Üzümlü ve Geyikli kiliseleri literatüre geçmiş Zelve’deki değerli kültürel miras pahaları. Zelve’nin girişindeki alanda yıllar içinde sayıları artan derme çatma tezgâhlar vadinin giriş imgesini kapatırken gerek pozisyonları gerekse görünümleriyle de sorun yaratıyordu. Fakat düzenleme ismine peribacalarının önünde yeni yapılan dükkânların bu sefer de kaş yapalım derken göz çıkardığı reaksiyonla izleniyor. Evvelce var olanlar bu türlü pahalı bir alana yakışmıyordu ancak yeni yapılanların da yerinin gerçek olmadığı görülüyor. Öte yandan yapılan işin mimari kalitesi, Zelve üzere dünya çapında bir kültür varlığına yakışır nitelikte mi? Olağan ki hayır.

Diğer kıymetli bir sorun yeni düzenlemede vaktiyle vadide oturan mahallî halkın paydaş olarak buradaki turizm faaliyetlerinden dışlanması. Hizmet binalarının özel şirketlere kiraya verilmesi nedeniyle Zelve ile geçmişte ortalarında güçlü bir bağ olan ve vadi dışına nakledilen yöre halkının buradaki turizminden gereğince hisse alamadığı da görülmektedir. Eski Zelvelilerin bir biçimde alandaki başka paydaşlarla birlikte yeni düzenlemede yer alması gerekmekte.