Türkiye’de belediyeler üstündeki ‘kayyum’ sopası: 2016’dan bu yana 160 kez kayyum atandı!
Türkiye’de 15 Temmuz darbe teşebbüsünün akabinde ilan edilen OHAL devrinde, 674 sayılı KHK ile mahallî idarelerde önemli değişiklikler meydana geldi. 674 sayılı KHK ile belediye başkanlıklarına “kayyum” ataması getirildi.
Belediye Kanunu’nun 45., 57. ve süreksiz 9. hususunda yapılan değişiklikler ile büyükşehir ve il belediyelerinde İçişleri Bakanı, diğer belediyelerde ise vali tarafından belediye başkanı, başkan vekili ya da meclis üyesi görevlendirilebiliyor.
Görevlendirilecek şahısta seçme ehliyetine sahip olma dışında rastgele bir kriter aranmazken vazifeleriyle ilgili bir cürüm nedeniyle haklarında soruşturma yahut kovuşturma açılan belediye organları yahut bu organların üyeleri, kesin hükme kadar İçişleri Bakanlığı tarafından görevden uzaklaştırılabiliyor.
15 gün içinde soruşturma yahut kovuşturma nedeniyle görevden uzaklaştırılan belediye başkanı yerine de görevlendirme yapılabiliyor. Kayyum atanan belediyelerde “bütçe ve muhasebe iş ve işlemleri” valilik onayı ile defterdarlığa yahut mal müdürlüğünce sürdürülürken bu belediyelerde, belediye meclisi liderinin daveti olmadıkça toplanamaz.
MAHALLİ YÖNETİMLERİN ÖZERKLİĞİ ANAYASA’NIN 127. UNSURUNDA GARANTİ ALTINA ALINMIŞTI
Anayasa’nın 127. unsurunda mahali yönetimlerin özerkliği garanti altına alınırken kayyum uygulaması mahalli yönetimlerin merkezi yönetimin denetimi altına girmesine yol açıyor.
674 sayılı KHK ile değişiklik yapmadan evvel 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 45. unsuruna nazaran belediye başkanlığının boşalması, vazifeden uzaklaştırılması, tutuklanması yahut seçim devrini aşacak biçimde kamu hizmetinden yasaklanma cezasının verilmiş olması durumunda Vali tarafından 10 gün içinde toplanan belediye meclisi tarafından ve meclis üyeleri ortasından bir lider belirleniyordu. Lakin 674 sayılı KHK ile belediye meclisi yok sayılarak lider, üye ve lider vekili atamaya İçişleri Bakanlığı ve Valilik yetkili kılındı.
2016’DA 96 BELEDİYEYE KAYYUM ATANDI
Özgürlük İçin Hukukçular tarafından hazırlanan rapora nazaran, 674 sayılı OHAL Kanun Kararında Kararnamesiyle önü açılan kayyum uygulamaları sonucunda 2016 yılında Demokratik Bölgeler Partisi’nden (DBP) seçilen 102 belediye es¸ liderlerinin 96’sı misyondan uzaklaştırılarak yerlerine kayyum atandı. Kayyum atanan 67 Belediye eş başkanı tutuklandı.
2019’DA 59 KAYYUM ATANDI
Kayyum uygulaması 2019 seçimlerinin akabinde da devam etti. 19 Ağustos 2019 tarihinde başlayan kayyum sürecinde ise 65 HDP’li Belediye’den 6 belediye eş liderine, 56 belediye meclis üyesine mazbata verilmedi. Halkların Demokratik Partisi (HDP) tarafından kazanılan 65 belediyenin 59’una tekrar kayyum atandı. Ayrıyeten pek çok belediye meclis üyesi de bu müddette tutuklandı.
EN AZ 9 BİN 237 MEMUR İŞTEN ATILDI
Öte yandan, TMMOB Kayyum Uygulamaları ve Takibi Kurulu tarafından hazırlanan Kayyum İrade Gaspı ve Kent Kırımı raporunda da kayyumlar periyodunda bir çok taşınmazın satıldığı, yandaşa davet metodu ile bir çok ihale verilerek kaynak aktarıldığı kaydedildi. 2016 ve 2019 yıllarında yapılan kayyum atamaları sonucunda belediyelerde 8 bin 334 takımlı ve hizmet alımı işçi ile 923 memur işten çıkarıldığı kaydedilirken toplam işten çıkartmaların 9 bin 237’ye ulaştığı kaydedildi.
VAN’DA BAŞKANLIK DEM’DEN ALINARAK AKP’YE VERİLDİ, REAKSİYONLARIN AKABİNDE ZEYDAN MAZBATASINI ALDI
HDP, 2019’da kayyum atanan 65 belediye de dahil 31 Mart 2024 seçimlerinde DEM Parti olarak girdiği seçimde belediye sayısını 78’e çıkardı. DEM Parti; Diyarbakır, Van ve Mardin büyükşehir ile 7 vilayet, 58 ilçe ve 10 beldeyi kazandı.
Adalet Bakanlığının Van’daki seçmenlerin yüzde 55’inin oyunu alan Büyükşehir Belediye Lider Adayı Abdullah Zeydan’ın iade edilen memnu haklarının geri alınmasına ait müracaat yaptığı ortaya çıktı. 31 Mart seçimlerinden iki gün evvel 29 Mart’ta mesai saatinin bitimine 5 dakika kala yapılan itiraz üzerine Zeydan’ın seçme ve seçilme dahil olmak üzere memnu hakları geri alındı. Bunun üzerine AK Parti, Van İl Seçim Kurulu’na başvurarak mazbatanın yüzde 27 oy alan kendi adayları Abdulahat Arvas’a verilmesini talep etti. Van İl Seçim Kurulu da talebi kabul ederek mazbatayı Aras’a verdi. Bu gelişmeler Van kamuoyunda belediyeye dolaylı kayyum ataması olarak değerlendirildi. Abdullah Zeydan, tekilerina rdından Yüksek Seçim Kurulu’na (YSK) yapılan itirazın kabul edilmesi sonrasında 5 Nisan’da mazbatasını aldı.
HAKKARİ BELEDİYESİ’NE KAYYUM: MEHMET SIDDIK AKIŞ VAZİFEDEN ALINDI, YERİNE VALİ ATANDI
GAP Belediyeler Birliği seçimi için Diyarbakır’a giden Hakkari Belediyesi Eş Başkanı Mehmet Sıddık Akış, dönüş yolunda geceyi geçirmek için 3 Haziran 2024 tarihinde Van vilayetinde ikamet eden kızının meskeninde bulunduğu sırada saat 06.30’da yapılan ikamete yapılan mesken baskını ile gözaltına alındı. Avukatları tarafından Hakkari Cumhuriyet Başsavcılığına yapılan müracaat sonrası sadece Belediye Eş Başkanı hakkında Hakkari Cumhuriyet Başsavcılığının başlatmış olduğu 2024 asıllı bir soruşturma kapsamında gözaltına alındığı ve evrakta kısıtlılık kararı olduğu bilgisi verildi. Bunun üzerine Akış misyondan alındı ve yerine İçişleri Bakanlığı tarafından kayyum olarak Hakkari Valisi Ali Çelik atandı. 5 Haziran’da ise Hakkari Belediye Eş Başkanı Mehmet Sıddık Akış’a yargılandığı davadan 19 yıl 6 ay mahpus cezası verildi. Kararın akabinde Akış tutuklandı.
CHP’Lİ ESENYURT BELEDİYESİ’NE KAYYUM ATANDI
Mart 2024’teki lokal seçimlerde Cumhuriyet Halk Partisi’nden (CHP) Esenyurt Belediye Başkanı olarak seçilen Ahmet Özer, 30 Mart Çarşamba günü sabah saatlerinde konutunda gözaltına alındı. İçişleri Bakanlığı, 31 Ekim’de “PKK/KCK silahlı terör örgütü üyesi olmak” kabahatinden tutuklanan Esenyurt Belediye Başkanı Ahmet Özer’in görevden uzaklaştırıldığını açıkladı. Bakanlık, Özer’in yerine Esenyurt Belediye Lider Vekili olarak İstanbul Vali Yardımcısı Can Aksoy’un görevlendirildiğini duyurdu.
BİR GÜNDE ÜÇ KAYYUM: MARDİN, BATMAN VE HALFETİ
İçişleri Bakanlığı, DEM Parti idaresindeki Mardin Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Türk, Batman Belediye Lideri Gülistan Sönük ve Halfeti Belediye Başkanı Mehmet Karayılan bugün vazifeden aldı. Mardin Valisi Tuncay Akkoyun Mardin Büyükşehir Belediyesi’ne, Batman Valisi Ekrem Canalp Batman Belediyesi’ne, Halfeti Kaymakamı Hakan Başoğlu Halfeti Belediyesi’ne kayyum olarak atandı.
Böylece Batman ve Mardin Belediyelerine üçüncü sefer kayyum atanmış oldu.
Ayrıca DEM Parti Küme Başkanvekili Gülistan Kılıç Koçyiğit bugüne kadar kendi belediyelerinden 149’una kayyum atandığını açıkladı.
HER DÖRT ŞAHISTAN ÜÇÜ KAYYUM UYGULAMASINI HAKİKAT BULMUYOR: ”TOPLUMSAL BARIŞIN İNŞASINI OLUMSUZ İSTİKAMETTE ETKİLİYOR
”Spectrum House Niyet ve Araştırma Merkezi’nin hazırladığı “Yerel Hizmetler ve Kayyum Raporu” bilgilerine nazaran, 2016’daki darbe teşebbüsünden sonra hayata geçirilen kayyum atamalarının lokal hizmetler üzerinde olumsuz tesirler yarattığını sonucuna ulaşıldı. Buna göre, siyasi parti tercihlerindeki farklılıklara karşın Doğu ve Güneydoğu’daki vatandaşların çoğunluğunun kayyum atamalarının ”yerel temsiliyet krizine, seçme ve seçilme hakkına ve örgütlenme özgürlüğüne bir müdahale olduğunu düşündüğü” ortaya çıkarken bu uygulamanın toplumsal barışın inşasını olumsuz istikamette etkilediğini tabir ettikleri de kaydedildi. İştirakçilerin yalnızca yüzde 13,1’i kayyum uygulamasını ”doğru” bulurken her dört iştirakçiden üçü ise kayyum uygulamasını yanlışsız bulmadığını söz etti.
