Türk şiirinin ‘uç beyi’: Şair ve çevirmen İlhan Berk
Gerçek ismi Emrullah İlhan Birsen olan şair Berk, Hesna ve Veli Biirsen’in oğlu olarak, 18 Kasım 1918’de Manisa’da doğdu. Annesiyle babası çocukken ayrılan şairi, annesi ile ağabeyleri büyüttü.
İlhan Berk, İstanbul’da Pertevniyal Lisesi’nde altı ay okuduktan sonra İzmir Öğretmen Okuluna geçti. Ardından Balıkesir’e taşınarak okulu orada bitirdi. Giresun’da 2 yıl öğretmenlik yapan Berk, yedek subay olarak vatani vazifesini İstanbul’da tamamladı.
İlk kitabı “Güneş Yakanların Selamı”nı Manisa Halkevi’nin yardımıyla 1935’te çıkaran şair, askerliğin akabinde Edirne’ye atandı.
Bir mühlet Edirne’de öğretmenlik yapan şair, Ankara’ya giderek Gazi Eğitim Enstitüsü Fransızca Kısmında eğitimine devam etti. Berk, 1945’te okuldan mezun oldu.
“YERYÜZÜNDE ŞİİR DİYE BİR ŞEY OLMASA BİLE ONU İCAT EDEBİLECEK BİR ŞAİRDİ”
İlhan Berk Zonguldak, Samsun ve Kırşehir’de ortaokul öğretmenliği yaptı.
Kendisi üzere Fransızca öğretmeni olan Edibe Hanım’la evlenen Berk’in, tek çocuğu Ahmet dünyaya geldi.
Usta şair, 1956’da Ziraat Bankasının yayın ofisine mütercim olarak girdi ve Ankara’ya nakil oldu. Böylelikle 13 yıl çalışacağı Ankara’da İkinci Yeni anlayışının en ağır günlerini yaşadı.
Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü yayın ofisinde tercüman olarak çalışan şair, emekli olunca Bodrum’a yerleşti.
Berk, şiir günleri ve türlü misyonlarla 1962’de Londra’ya, 1964’te ise Paris’e gitti. Paris’te 7 ayı aşkın kaldı.
Paris’te gerek yabancı sanatkarlarla gerekse Türkiye’den giden sanatkarlarla tanışan şair, fotoğraf stantlarıyla şiir günlerine katıldı.
İlhan Berk, Avrupa ve Uzak Doğu’da pek çok ülkeyi gezdi.
Turgut Uyar’ın “Yeryüzünde şiir diye bir şey olmasa bile onu icat edebilecek bir şairdi” diye anlattığı Berk’in birinci şiirleri Manisa Halkevi dergisi, Uyanış, Varlık, Çığır ve Ses mecmualarında çıktı.
“ETKİLENDİĞİ VE ETKİLEDİĞİ ŞAİRLER BİR ORTAYA GELDİĞİ VAKİT ETRAFLICA BİR TÜRK ŞİİR TARİHİ ÇIKARABİLİRİZ”
Şiirlerinde Walt Whitman ve Nazım Hikmet’ten etkilenen usta şair, “İstanbul Kitabı”, “Günaydın Yeryüzü”, “Türkiye Şarkısı” ve “Köroğlu” kitaplarını kaleme aldı.
Berk’in kitaplarında yer alan şiirleri, bugün İlhan Berk denilince akla gelen kişiliği temsil etmekten uzaktır. Tekrar de bu kitaplarında özgün İlhan Berk şiirine ilişkin ögeler yer alır.
Usta kalem, daha sonra İkinci Yeni akımına katıldı ve 40 yaşında çıkardığı Galile Denizi’yle hem evvelki şiiriyle ilişkisini sona erdirdi hem de yeni gelen akımın örneklerinden birini ortaya koydu.
Yenilik mecmuasında yayımladığı “Saint Antoine’ın Güvercinleri”, İkinci Yeni ismini alacak şiir akımının birinci işaretlerinden birisi oldu. Bu şiirle bir arada “söze dayalı” şiir anlayışını reddetti ve gerçekçi şiirden uzaklaştı. Şiirin düz yazıdan farklı olan kaynağını derinlemesine inceleyerek özgün bir lisan tavrı geliştirdi.
Şair, İkinci Yeninin sözcülüğünü üstlenerek yalnızca şiirini değil, poetikasını da İkinci Yeni akımının ortaya çıkış kurallarına nazaran geliştirdi ve çok uzun müddet anlamsızlığı, estetizmi ve deneyciliği savundu.
İkinci Yeni ve anlamsızlık savunmasında yalnız kalan Berk, anlamsız şiire yaklaşan şiirleriyle farklılık gösterdi.
Şair Haydar Ergülen, Berk’i anlattığı bir yazısında, “İster toplumculuk periyodu olsun, ister öncülerinden sayıldığı hatta çok uçlarından biri olarak isimlendirildiği İkinci Yeni olsun genel olarak daima Türk şiirinden ilerideydi. Onun ömründen ve yapıtlarından tek başına bir Türk şiir tarihini okuyabiliriz. Etkilendiği ve etkilediği şairler bir ortaya geldiği vakit etraflıca bir Türk şiir tarihi çıkarabiliriz. O yüzden Türk şiirimizin hakikaten “Uç Beyi” nitelemesini hak eden bir şairdi.” kelamlarını kullanmıştı.
“SÜREKLİ OKUYARAK KENDİSİNİ YENİLEMEYE ÇALIŞTI”
İlhan Berk’in şiirindeki coğrafya, tarih ve obje ilgisi son derece dikkat cazibeli olup bilhassa 1980’lerde ortaya çıkan postmodern arayışa ilham kaynağı oldu.
Şiir dışında en değerli uğraşlarından ve memnunluk kaynaklarından biri olan fotoğrafla de ağır olarak ilgilenen Berk, 1978’de Bedri Rahmi Eyüboğlu Galerisi’nde, 1984’te Galeri Nev’de fotoğraf standı açtı.
Yazmayı yaşamak olarak gören başarılı şair, bir yandan yazı makinesi üzere durmaksızın yazmayı sürdürdü.
İlhan Berk, “Kül” (1978) isimli kitabıyla 1979 Türk Dil Kurumu Şiir Mükafatını, “İstanbul Kitabı” ile 1980 Behçet Necatigil Şiir Mükafatını, “Deniz Eskisi” ile (1982) 1983 Yeditepe Şiir Armağanını aldı. “Güzel Irmak” (1988) kitabı ile Simavi Vakfı Edebiyat Mükafatını Ferit Edgü’yle paylaştı.
“Şiirin Bilinmeyen Tarihi” Fransızcaya, “Güzel Irmak” ve “İstanbul Kitabı” ile birtakım şiirleri de İspanyolcaya çevrildi.
Sürekli okuyarak kendisini yenilemeye çalışan şair, şubat 1971’de TRT’nin düzenlediği “Tek Şiir” kısmında Sanat Ödülü”ne layık görüldü.
Behçet Necatigil’in “Şiirimizin uç beyi” dediği Berk, tedavi için yattığı Bodrum Devlet Hastanesi’nde 28 Ağustos 2008’de hayata gözlerini yumdu.
İlhan Berk, Bodrum’daki Türbe Mezarlığı’nda eşinin yanına toprağa verildi.
Şiir, deneme, çeviri ve antoloji cinsinde pek çok eser kaleme alan Berk’in yapıtlarından kimileri şöyle:
“Güneşi Yakanların Selamı”, “İstanbul, Günaydın Yeryüzü”, “Türkiye Şarkısı”, “Köroğlu”, “Galile Denizi”, “Çivi Yazısı”, “Otağ”, “Mısırkalyoniğne”, “Aşıkane” , “Şenlikname” , “Şiirler”, “Taş Baskısı”, “Atlas”, “Kül”, “İstanbul Kitabı”, “Kitaplar Kitabı”, “Deniz Eskisi”, “Şiirin Saklı Tarihi”, “Delta ve Çocuk” , “Galata”, “Güzel Irmak”, “Pera” , “Dün Dağlarda Dolaştım Meskende Yoktum”, “Avluya Düşen Gölge, Ev” , “Şeyler Kitabı”, “Çok Yaşasın Sayılar”, “Eşik, Aşk Tahtı”, “Akşama Doğru”, “Şeyler Kitabı”, “Toplu Şiirler”, “Kuşların Doğum Gününde Olacağım”
