Sırrı Süreyya Önder kimdir?
Getty ImagesDEM Parti İstanbul milletvekili ve TBMM Başkanvekili Sırrı Süreyya Başkan, senaristlik, direktörlük, yazarlığın yanı sıra Türkiye siyasetinin en değerli ve renkli isimlerinden biri.
“Çözüm sürecinin” aktörlerinden Sırrı Süreyya Lider, son aylarda PKK lideri Abdullah Öcalan ve hükümet ile görüşmeler yürüten İmralı heyetinde de yer alıyor.
Önder, Şubat 2025’te Öcalan’ın “Barış ve Demokratik Toplum Çağrısı” ismi verilen basın açıklamasının açılış konuşmasını yaptı.
RİSALE-İ IŞIK DERSLERİ
Sırrı Süreyya Lider, kendi anlatımıyla 1962’de kentteki birkaç sosyalist aileden birinin çocuğu olarak dünyaya geldi.
Sekiz yaşındayken kaybettiği babası, TİP Adıyaman örgütünün kurucularındandı.
Dayısı ise Said-i Nursi’nin talebesiydi.
O, etrafındaki çabucak hemen herkesin ana lisanının Kürtçe olduğu Adıyaman’da Türkmen bir ailenin mensubuydu.
İlerideki röportajlarında Kürtler ortasında Türkçe’yle derin bir bağlantı kuramamasının, kendisinin “Kürt sorunu”na bakışını etkilediğini söyleyecekti.
Anlattığına nazaran, orta öğretim yıllarında, babasından kalan kimi edebiyat kitaplarını bulup okumaya başlamasıyla sosyalist fikirlere yöneldi.
Gençliğinde devrimci, sosyalist kümeler içinde yer aldı.
1978 yılında Adıyaman Lisesi’nde öğrenciyken Maraş Katliamı’nı protesto için düzenlenen şova katıldığı için tutuklandı. Bu birinci tutuklanması olacaktı.
CEZAEVİNDE GEÇEN GENÇLİK YILLARI
Liseyi bitirdikten sonra Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni kazanıp başşehrin yolunu tuttu.
Burada devrimci siyaset içinde yer almaya devam etti.
12 Eylül 1980 darbesi olduğunda 18 yaşındaydı.
Ertesi yıl siyasi çalışmalarından ötürü gözaltına alındı, azap gördü ve Mamak Cezaevi’ne gönderildi.
Yedi yıl mahpus yattı.
Cezaevinden sonra değişmiş bir Türkiye’de dışarı çıktı.
İstanbul’a giderek kamyon sürücülüğü dahil çeşitli işlerde çalıştı. Bir periyot yurt dışında kaldı.
SİNEMA VE YAZARLIKLA TANINMASI
Babasını kaybettikten sonra kentin tek fotoğrafçısında çırak olarak çalışmaya başlaması, fotoğrafçılık ve dolaylı olarak sinemaya adım atmasını sağlamıştı.
Sinemaya, okumaya, yazmaya ilgisi daima büyüktü.
Cezaevi sonrası bir yandan farklı işlerde çalışırken bir yandan sinema ve yazarlığa ilgisini sürdürdü.
Bu periyotta edebi metinler kaleme aldı. Barış Pirhasan’ın senaryo kursuna katıldıktan sonra senaryo yazarlığına ağırlaştı.
2006’da “Beynelmilel” sinemasının senaryosunu yazdı. Sinemanın direktörlerinden biriydi.
Önder’in hayatından esintiler taşıyan ve kendisinin de küçük bir rol oynadığı sinema, farklı şenliklerde beğeni kazandı.
Bunu 2008’deki “O… Çocukları” sinemasının senaryosu izledi.
“Emret Komutanım”, “Sis ve Gece”, “Ada: Zombilerin Düğünü”, “F Tipi Film”, “Ejder Kapanı”, “Mar”, “Düğün Dernek” ve “Yeraltı” üzere sinemalarda senarist, direktör, senaryo danışmanı ve oyuncu olarak yer aldı.
ÜLKE TV VE KANAL 24’TEKİ PERFORMANSI
Türkiye kamuoyu artık onun ismini duymaya başlamıştı.
2010’da Birgün ve akabinde Radikal gazetesinde köşe yazıları yazdı.
Önder, farklı bir solcu profili çiziyordu.
İslamcı-muhafazakâr kısımla de diyalog geliştirebilen biriydi. Bu bölümün TV’lerine çıkıyor, gazetelerine röportaj veriyordu.
Özellikle Ülke TV’de yayımlanan “Meksika Sınırı” programında konuk ve Kanal 24’teki “Kafa Dengi” programında programcı olarak performansı, muhafazakâr etraflarda de dikkat çekmesi açısından kıymetli oldu.
PARLAMENTER SİYASETE YÖNELİŞ
2011’de ise hayatı parlamenter siyasete hakikat evrildi.
Getty ImagesÖnder, o yıl yapılan genel seçimlerde Emek, Özgürlük ve Demokrasi Bloku’nun bağımsız adayı olarak İstanbul milletvekili seçildi.
Halkların Demokratik Partisi’nin (HDP) öncüsü ve Kürt siyasi hareketinin o devirdeki temsilcisi Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) saflarında yerini aldı.
2013’te, Kürt siyasetini ve Türkiye’nin sol muhalefetini tıpkı çatı altında birleştirmeyi hedefleyen HDP’nin kurulmasıyla daha da değerli bir isim haline geldi.
HDP’nin eş genel lider yardımcısı oldu.
GEZİ HAREKETLERİNDEKİ ROLÜ: ‘AĞAÇLARIN DA VEKİLİ’
Önder, HDP’nin kurulması öncesi 2013’teki Seyahat Parkı hareketlerinde yer alan birinci milletvekiliydi.
Getty Images Haziran 2013, Seyahat Parkı. Eylemlerin birinci günlerinde öteki göstericilerle biber gazına maruz kaldı, hatta omzuna biber gazı kapsülü isabet etti ve hastaneye kaldırıldı.
İlk günlerde Seyahat Parkı’na giren iş makinalarının önüne geçip görevlilerle tartışmaya girdiğinde “Ben ağaçların da vekiliyim” demişti.
Ancak ilerleyen günlerde BDP’lilere aksiyonlara kâfi iştirak göstermeme eleştirisi getirildi ve bu, o periyot devam eden “çözüm süreci” görüşmelerine yoruldu.
Önder ise Nuçe TV’ye çıktığında Demokratik Toplum Kongresi’ne (DTK) atfen “Türkiye yanıyor, dünyanın en büyük isyanlarından biri… DTK tek cümleyle takviye açıklaması yapmadı” diyerek içinde yer aldığı hareketi eleştirmişti.
Bununla birlikte Başkan, o periyot “Kürtler Seyahat’e katılmadı” tenkitlerini de yanlışsız bulmadığını söyledi.
Eleştirileri, “Çok değil, daha bundan bir, bir buçuk yıl evvel Roboski Katliamı oldu. Seyahat Parkı hareketi etrafında örgütlenen vicdanın yüzde biri buna bir reaksiyon gösterseydi şayet, bugün Kürtlerin yüzde yüzü üzerinde, Kürt halkının genelinde karşılık bulurdu” diye yanıtladı.
İMRALI, KANDİL, DOLMABAHÇE…
Sırrı Süreyya Lider, Türkiye’de 2013-2015 ortasındaki “çözüm süreci” olarak isimlendirilen devrin en değerli isimlerden biriydi.
PKK lideri Abdullah Öcalan’ın hapis yattığı İmralı Cezaevi’ne ve Kandil’e giden takımlar içinde yer aldı.
Avrupa’da Kürt hareketine yakın bir yayınevi tarafından İmralı görüşmelerinin tutanakları olduğu söylenerek yayımlanan kitaptaki diyaloglar, Öncü’nün bu görüşmelerde kıymetli bir rol oynadığına işaret ediyordu.
Getty Images2013’te Diyarbakır’daki Nevruz kutlamalarında Öcalan’ın “Silahlı ögelerimiz hudut ötesine çekilsin” davetini yaptığı mektubunun Türkçe metnini okuyan Başkan’dı.
2014 ve 2015’teki Nevruz kutlamalarında Öcalan’ın yolladığı mektupların Türkçesini okuyan da yeniden o oldu.
‘AFEDERSİNİZ TÜRK’ÜM’
Bu süreçte Başkan artık genel kamuoyunda çok uygun tanınan bir isim olmuştu. Onun siyasi tartışmalardaki esprili konuşma stili da bunu besliyordu.
2014’teki Çankaya resepsiyonunda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan’ın “Siz nerelisiniz?” diye sorduğu Başkan’ın, “Adıyamanlıyım, Çok afedersiniz Türk’üm, tedavi oluyorum” karşılığını vermesi ve esprinin Erdoğan çiftini güldürmesi üzere haberler daima medyada yer buluyordu.
“Çözüm sürecinin” en üst noktası “Dolmabahçe Mutabakatı” oldu.
“Dolmabahçe Mutabakatı”, 28 Şubat 2015’te periyodun Başbakan Yardımcısı Yalçın Akdoğan ile HDP’nin İmralı heyeti ortasında yapılan görüşme sonrasında açıklanan ortak metindi.
10 unsurluk başlıkları okuyan Başkan’dı.
Bu süreçte Başkan, aradaki 2014 yerel seçimlerinde HDP’nin İstanbul Büyükşehir Belediye Lider adayı oldu lakin oyu yüzde 4,7’de kaldı.
ÇÖZÜM SÜRECİNİN SONLANMASI VE MAHPUS YOLU
HDP 7 Haziran 2015 genel seçimlerinde Türkiye çapında meclise girebilmek için yüzde 10 barajını aştığı üzere, yüzde 13’ten fazla oyla 80 milletvekili çıkararak AKP’nin hedeflediği yeni Anayasa’yı geçirmek için gerekli gördüğü meclis çoğunluğunu elde etmesini engellemiş oldu.
Getty ImagesÖnder bir yıl evvel mahallî seçimlerdeki kampanyasında muhalefetteki CHP’yi iktidar partisi AKP’den daha çok gaye aldığı için eleştirilmişti lakin 7 Haziran gecesi Ankara’daki HDP Genel Merkezi’nde “emanet oy” olarak tanım edilen ve Batı’daki CHP tabanından geldiği belirtilen oylara teşekkür eden birinci isim o oldu.
Ancak HDP cephesindeki optimist hava kısa sürdü.
Koalisyon arayışları sonuçsuz kaldı ve Anayasa değişikliği için istediği çoğunluğu elde edemeyen AKP, MHP’den de aldığı dayanakla Türkiye’yi birkaç ay sonra 1 Kasım’da yine seçime götürdü.
Bu ortada “çözüm süreci” sonlandı ve Türkiye siyasi çalkantıların yaşandığı bir periyoda girdi.
Bu devirde HDP’nin siyaset alanı daralırken Başkan üzere partinin önde gelen isimlerinin tesiri de azaldı.
15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsünü takip eden harikulâde hal periyodunda HDP’li yöneticiler ve milletvekilleri de tutuklanmaya başladı.
Önder de 6 Aralık 2018’de “terör propagandası yapmak” suçlamasıyla tutuklandı. 4 Ekim 2019’da özgür bırakıldı.
Kandıra’daki cezaevine kendisi giden Başkan, girişte gazetecilere yaptığı açıklamada, “Yaşananlar iç karartıcı üzere gözükse de hoş günler bütün ülke için yakındır aslında. Ettiğimiz her laf, yürüttüğümüz bütün gayretler onurumuzdur” demişti.
Cezaevinden çıktığında ise birinci kelamlarından biri şu oldu:
“Ne vakit ülke topyekun demokratikleşme, barış yolunda adım atarsa sevincimizi o vakit yaşayabiliriz.”
BU KERE İMRALI HEYETİNDE
Önder TBMM’de 24. devir İstanbul, 25 ve 26. devirlerde Ankara milletvekiliydi.
17 Mart 2021’de Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’nın açtığı HDP’yi kapatma davası kapsamında hakkında beş yıl siyaset yasağı talep edilen isimler ortasında yer aldı.
Kobani davasında yargılandı ve Mayıs 2024’te beraat etti.
2023 genel seçimlerinde DEM Parti’den 28. devir İstanbul Milletvekili seçildi.
MHP lideri Devlet Bahçeli, 22 Ekim 2024’te Abdullah Öcalan’a “örgütü lağvet, Meclis’te DEM Parti kümesinde konuş” daveti yaptı.
Önder, bu açıklamanın akabinde başlayan süreçte PKK lideri Abdullah Öcalan ve hükümet ile görüşmeler yürüten İmralı heyetinde yer alıyor.
