Önlenebilir ölümün faturası yoksula: 13 bin 824 lira için çocuklar riskte!
Artan ömür maliyetleri, fakirler için aşılara ulaşmayı lüks haline getirdi. Sıhhat Bakanlığı’nın mecburî aşı takvimi dışında kalan ve fiyatlı olan Rotavirüs ve Menenjit aşıları, fakir semtlerde ailelerin erişemediği bir sıhhat hizmetine dönüştü. Ölümcül hastalıklara yol açan Rotavirüs ve Menenjit aşıları, 13 bin 824 lirayı bulan maliyetiyle birçok aile için karşılanamaz durumda. Bu yıl bir bebek ve çocuk, Menenjit aşısını yaptıramadıkları için hayatını kaybetti; bu durum, bilhassa fakir mahallelerdeki çarpıcı tabloyla birleşerek riskin artabileceğini gösteriyor.
EŞİTSİZLİK GİDEREK BÜYÜYOR
Küçükçekmece’nin İkitelli semtinde çalışan hemşirelerden biri, 140 hastasından sadece 10’unun fiyatlı aşıları yaptırabildiğini belirtiyor. Minimum fiyatla geçinmeye çalışan anneler, çocuklarını aşılatmak için gittikleri eczanelerde fiyatları duyunca eli boş dönüyor. Aile sıhhati merkezlerinde yapılan saha müşahedeleri ve sıhhat çalışanlarının aktardıkları, toplum sıhhatini tehdit eden bu eşitsizliğin giderek büyüdüğünü ortaya koyuyor.
BİR DOZ AŞI, BİR AYLIK EKMEK PARASI!
DSÖ, bu aşıların yaygın ve fiyatsız uygulanmasını önerirken, Türkiye’de Rotavirüs ve Menenjit aşıları hâlâ mecburî takvime dahil edilmedi. Fakir aileler için bu aşılara ulaşmak hayli güç, zira yalnızca özel eczanelerden yüksek fiyatlarla temin edilebiliyorlar. Görüştüğümüz bir eczaneden alınan yeni fiyatlara nazaran; menenjite karşı tek doz aşı 2.248 lira, tam muhafaza için üç doz öneriliyor. Rotavirüs aşısının tek dozu ise 2.360 liradır ve o da üç doz uygulanması tavsiye ediliyor. Ayrıyeten, bu aşılara erişmek için doktor muayenesi şart, bu da ekstra bir maliyet manasına geliyor. Günde 5 ekmek alabilen bir aile için bir aylık ekmek parası, sırf tek doz menenjit aşısına eşit.
ÇOCUĞUNU TASAYLA BÜYÜTENLER: “MAMA ALAMIYORUZ, NE AŞISI?”
İkitelli’de yaşayan Zeynep Karabulut’un eşi minimum fiyatla çalışıyor. 1 yaşındaki bebekleri Kemal’e Rotavirüs ve Menenjit aşılarını yaptıramadı. “8 bin liralık borcumuzu ödeyemediğimiz için polis kapıya geldi” diyen Karabulut, 13 bin lirayı bulan aşı fiyatını nasıl karşılayacağını düşünüyor. “Zaten düzgün şartlarda yaşamıyoruz, çocuğun beslenmesine bile yetişemiyoruz… Mamasını sıkıntı alıyoruz. Rotavirüs ve menenjit aşılarını nasıl karşılayalım! Fiyatlarını duyunca yaptırmadan geri döndük. Allah korusun, çocuğum menenjit yahut rotaya yakalanırsa hesabını kim verecek? Aşı fiyatını ödeyemeyen biz mi?” dedi.
Hülya Gül ise 5 yaşındaki çocuğuna menenjit aşısını ödeyemediği için yaptıramadı. “Eşim çalışıyordu, ben çocuğa bakıyordum, tek gelirle masrafları karşılamak güç. Rotavirüs aşısını yaptırabildim fakat menenjiti yaptıramadım. Çocuğum her hasta olduğunda endişeleniyorum. Bu aşılar fiyatsız olmalı. Fiyatları çok yüksek, taban fiyatla sıkıntı ödeniyor. Sıhhat en temel hakkımız…” diye konuştu.
ÇOCUK VEFATLARI GÖLGESİNDE:“14 HASTADAN YALNIZCA 1’i AŞI YAPTIRABİLDİ”
Son 6 ayda 3 çocuk meningokok menenjit nedeniyle hayatını kaybetti. Nisan’da Kocaeli’de 8 yaşındaki İrem Aslan, Mayıs’ta 4 aylık İtimat Tan ve Nisan’da 14 yaşındaki öteki bir çocuk menenjitten öldü. Ülke genelinde vefat oranları düşük görünse de, bilhassa fakir mahallelerde aşılama oranı çok düşük, bu da riski artırıyor.
Mehmet Akif Mahallesi Aile Sıhhati Merkezi’nde misyonlu sağlıkçılar, durumu şöyle özetliyor:
Fatma hemşire. “Burası fakir bir mahalle, o yüzden çoğunlukla bu aşılar fiyatlı olduğu için aileler fiyatlı aşıları yaptıramıyor. Zira çok değerli. Rota 2 doz. Artık hasta yiyecek ekmeği bulamıyor, buna iki bin lira nasıl versin? Söylüyoruz aşıyı, yönlendiriyoruz ancak anne ‘Bunu verecek paramız yok bu aşı kaide mı?’ diye soruyor. Ben de ne diyeyim? ‘siz bilirsiniz’ demek zorunda kalıyorum. Menenjitte ise hastalarımızın lakin yüzde 3’ü bu aşıyı yaptırabiliyor. Rotayı ise hastalarımızın yüzde 10’u anca yaptırıyor. Temel sebebi de fiyatlı olması…”
O sırada, yanımızdan geçen bir hemşire söze giriyor… “Az evvel bir hastam geldi, rota aşısı gecikmişti çocuğun, bana dedi ki ‘Bulamadık, kayınpederim yeni halledebildi’… Düşünün beşerler aşıyı yaptırabilmek için eş dost aramış anca yapabilecek duruma gelmişler…”
Birgül hemşire alıyor sözü: “Benim bu ay baktığım 140 çocuğun içerisinde azamî 10 tanesi fiyatlı aşıları yaptırabildi. Kimileri yaptırmak istiyor lakin fiyatı duyunca vazgeçiyorlar. Mesela geçenlerde bir hastam yaptırmak istediğini söyledi, eczaneye gidip geri döndü ‘yaptıramayacağım’ diye… Kimisi de çabalıyor, bir sürü gereksiniminden kesiyor da yapıyor lakin nereden kesiyor allah bilir. Faturasından mı, suyundan mı… Fiyatı o denli az değil yani…”
“AŞI AKSİLİĞİ DA TESİRLİ, BİLHASSA PANDEMİDEN SONRA…”
Aşı reddinin de olduğunu söylüyor hemşireler… “Her ünitenin 50 hastasından 10’u zati aşı yapmayı reddediyor, koronadan sonra bu durum arttı. Bakanlığa da aşılara da güvenmiyorlar. Benim bu ay 5 tane reddim var. Her ay kesinlikle bu kadar oluyor. Aşı yaptırmayınca da hiçbir yaptırımı yok” diyor.
HACCA GİDENE ÜCRETSİZ AŞI!
İstanbul Tabip Odası yöneticisi ve aile doktoru Dr. Emrah Kırımlı, riskin sınıfsal boyutuna dikkat çekiyor: “Aşılar fiyatlı olunca herkese yapılamıyor. Öneriyoruz lakin fakir aileler yaptırmıyor, sonuçta bakın kaç çocuk öldü… Bir çocuğun sokak hayvanı saldırısına uğraması nedeniyle sokak hayvanlarının itlafı tartışılırken, önlenebilir menenjit vefatları hükümetin gündemine gelmiyor! Bu aşılar takvime dahil edilseydi, vefatlar önlenebilirdi. Değişik olan; bu aşılar Hacca gidenlere fiyatsız yapılıyor. Suudi Arabistan talep ettiği için bu mümkün, fakat ülkemizde çocuklara fiyatsız ulaştırılmıyor. Bu maddi değil, şuurlu bir tercih. Bu hastalıklar sosyo-ekonomik seviyesi düşük, kalabalık yerlerde daha fazla. Hükümet, belli kümelerdeki çocukların ölmesini göze alıyor, sonra kabahati aileye, aile tabibine atıyor. Çocuğunu aşı yaptıramayıp kaybeden baba hayat uzunluğu bu acıyı taşıyor. Bakanlık sorumluluktan kaçıyor. Fakirler ölüyor. Sıhhat, bir hak olarak değil satılabilir bir meta olarak bedellendiriliyor. Böylelikle salgınlar kaçınılmaz oluyor. Kızamık, menenjit üzere hastalıklar nedeniyle çocuk vefatları görüyoruz…”
“ÇOCUKLARIN ÖLMEMESİ İÇİN İMKAN VAR, LAKİN KULLANILMIYOR”
Kırımlı devam ediyor… “Aşısız oranı arttıkça her yıl öbür bir dalga görüyoruz” diyen Kırımlı, “Bu hastalıkların varlığı Sıhhat Bakanlığı’nın sorumluluğunda. Ölmemeleri için imkan var fakat kullanılmıyor. Çocuk öldükten sonra bilgi sahibi olmak çok yaralayıcı. Beşerler mukadderatıyla baş başa bırakılıyor. Vefatlar 3-5 olunca önemsenmiyor. Kocaeli’nin art mahallesinde bir çocuk ölüyor, Bakanlık umursamıyor. İstanbul’da düşük sosyo-ekonomik yerlerde aşı yaptırmama oranı yüzde 10, yüksek sosyo-ekonomik yerlerde binde 1 seviyelerinde… Bu oran bile durumu özetliyor. Bakanlık bu bilgileri biliyor, tek tuşla aşı olmayanları görebiliyor. Sonra hastalanınca ‘kader’ diyor”
KIZI İREM’İ MENENJİT NEDENİYLE KAYBETMİŞTİ: “BİZ BUNU YAŞAMAYABİLİRDİK”
Kızı İrem Aslan’ı menenjit nedeniyle kaybeden baba Furkan Aslan, “Menenjiti biz başımıza gelince öğrendik. Toplumun bu mevzuda şuuru yok. Ölümcül bir virüs. Tüm menenjiti kapsayan bir aşı takvimi koşul. Aşının fiyatlı olması saçma. Çocuklarımız için fedakârlık yapıyoruz, aşı alınabilir lakin alamayan aileler var, bu göz önünde bulundurulmalı. Mecburî, fiyatsız takvimde olsaydı, biz bunu yaşamayabilirdik. Toplum bilinçlendirilmeli, aşılar fiyatsız olmalı. Bu çocuklar, bizim geleceğimiz. Devlet karşılamalı. Bakanlık Hacca gidenlere fiyatsız yapabiliyor, çocuklara da yapmalı. Eczaneden fiyatlı almak zorunda kalmamalıyız. Bu türlü acılar yaşanmasın, devlet çocuklarımızın sıhhatini korumalı” dedi.
ARAŞTIRMALARIN ORTAK SONUCU: FİYATLI AŞILARDA ORAN DÜŞÜK
Ücretli aşılarda düşük oranlar riski artırıyor: Takvim dışı aşılarda dikkat çeken tablo
2024 yılında yapılan bir araştırma, çocuk sıhhati nezareti ve aşılama kliniğine başvuran çocuklarda ulusal aşı takvimine ek olarak önerilen fiyatlı aşıların yapılma oranlarının hayli düşük olduğunu ortaya koydu. Üçüncü basamak bir üniversite hastanesinde incelenen bilgiler, takvim dışı aşı yaptırmamanın yalnızca makul bir bölgeyle sonlu kalmadığını, geniş çaplı bir risk oluşturduğunu gösteriyor.
Enfeksiyon kaynaklı ölümlerde meningokok menenjit başı çekiyor
Son bir yıl içinde yapılan 1753 poliklinik müracaatının değerlendirilmesinde, 235 çocuğa fiyatlı aşı önerilmiş, lakin ailelerin ya aşı istememesi ya da vakit uygun olmadığı için bu aşılar yapılmamış. Geri kalan 475 çocuk ise ailelerin onayıyla takvim dışı aşılarını olmuş. Aşılanma oranlarına bakıldığında; Meningokok ACWY yüzde 13,1, Meningokok B yüzde 11,8, Rotavirüs yüzde 35,6, mevsimsel influenza yüzde 7,8 ve HPV aşısı ise sadece yüzde 4,3 düzeyinde kaldı.
Türkiye’de fiyatlı aşıların kapsam dışında kalması, yüksek maliyetleri ve özel sigortaların çoğunlukla bu aşıları karşılamaması nedeniyle, bu düşük oranların sürmesi bekleniyor. Uzmanlar, beş yaş altı çocuk ölümlerinin yüzde 45’inin enfeksiyon kaynaklı olduğunu ve meningokoksik menenjitin yenidoğan sepsisinden sonra en ölümcül enfeksiyon hastalığı olduğunu hatırlatıyor.
Türkiye’den 2019’da menenjit kaynaklı 351 vefat bildirildi
ABD merkezli Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME) raporuna nazaran 2019 yılında menenjit kaynaklı çocuk vefatları 236 bine yaklaşırken, bunların 351’i Türkiye’den bildirildi. Gelişmiş ülkelerde Men ACWY aşı oranları Kanada’da yüzde 89’a ulaşırken, ABD’de yüzde 60, MenB aşı oranı ise yüzde 31,4 olarak kaydedildi. Türkiye’de ise bu oranlar hala çok düşük düzeylerde seyrediyor.
Takvim dışı aşılar da oran düşük
Pınar Çelik ve Sonay İncesoy-Özdemir’in 2017–2018 yıllarında Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Yenimahalle Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Polikliniklerine başvuran 1000 ebeveynle yaptığı anket çalışmasında;
*Rotavirüs aşısı oranı yüzde 7,6,
*Meningokok aşılamaları ise yüzde 3,1 oranında tespit edildi.
Aşı yaptırmama nedenleri…
Buna ek olarak, Meral Barış’ın 2019–2020 yılları ortasında Eskişehir’de yaptığı yüksek lisans tez çalışmasında;
1430 ebeveyne çocuklarına ulusal aşı takvimindeki aşıları yaptırıp yaptırmadıkları sorulmuş, yüzde 95,4’ünün (1364) çocuğunun aşılarını yaptırdığını bildirirken, takvime ek aşıların yaptırılması konusunda düşüş gözlemlendi. Buna nazaran; ebeveynlerin yüzde 43,5’i (622) olumsuz cevap verdi.
*Rotavirüs aşısı oranı yüzde 35,5 (221), rotavirüs ve meningokok aşısı yüzde 11,9 (74), yalnızca meningokok aşısı yüzde 5,1 (32) olarak tespit edildi.
Anket iştirakçilerinin aşı yaptırmama nedenleri ise, “aşılar hakkında kâfi bilgiye sahip olmamaları, rutin aşı takviminde yer almamaları ve fiyatlı olmaları” oldu.
ROTAVİRÜS VE MENİNGOKOK MENENJİT NEDİR?
Rotavirüs, bilhassa bebeklerde ve küçük çocuklarda şiddetli ishal yapan bulaşıcı bir virüs. Türkiye’de her yıl binlerce çocuk rotavirüs nedeniyle hastaneye kaldırılılıyor. Menenjit ise beyin ve omuriliği çevreleyen zarların iltihaplanmasıyla ortaya çıkan, süratli ilerleyen ve ölümcül olabilen önemli bir hastalık. Bilhassa bakteriyel menenjit, saatler içinde ağırlaşarak tedavi edilmediğinde vefat yahut kalıcı hasar riski taşıyor. Dünya Sıhhat Örgütü’ne (DSÖ) nazaran, Menenjit aşıları (MenACWY ve MenB), çocukları bu ölümcül enfeksiyondan koruyan en tesirli sistemlerden biri.Artan ömür maliyetleri, fakirler için aşılara ulaşmayı lüks haline getirdi. Sıhhat Bakanlığı’nın zarurî aşı takvimi dışında kalan ve fiyatlı olan Rotavirüs ve Menenjit aşıları, fakir semtlerde ailelerin erişemediği bir sıhhat hizmetine dönüştü. Ölümcül hastalıklara yol açan Rotavirüs ve Menenjit aşıları, 13 bin 824 lirayı bulan maliyetiyle birçok aile için karşılanamaz durumda. Bu yıl bir bebek ve çocuk, Menenjit aşısını yaptıramadıkları için hayatını kaybetti; bu durum, bilhassa fakir mahallelerdeki çarpıcı tabloyla birleşerek riskin artabileceğini gösteriyor.
