Nüfus, ekonomi, siyaset: İstanbul neden önemli?

İstanbul, Ekrem İmamoğlu’nun tutuklanması ve takip eden aksiyonlarla yalnızca Türkiye’nin değil dünyanın da gündemine taşındı.

Mega kent, iktisat başta olmak üzere çeşitli açılardan ülkenin kalbi pozisyonunda.

Siyasi olarak ise, bilhassa 1990’lı yıllardan bu yana, İstanbul’a hakim olan partinin Türkiye’de iktidarın kapısını araladığı tarafında yaygın bir kanı var.

Peki yurt içi ve dışında gözlerin çevrildiği İstanbul nasıl bir kent?

İstanbul’la ilgili merak edilenleri bilgilere dayanarak inceledik.

İstanbul’un nüfusu ne kadar?

İki kıtaya yayılmış olan İstanbul’un Anadolu yakası Kocaeli, Avrupa yakası ise Tekirdağ ile hudut konumunda.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran İstanbul’un nüfusu, 15 milyon 701 bin 602.

Bu, Türkiye nüfusunun yüzde 18,33’ünün İstanbul’da yaşadığı manasına geliyor.

İstanbul’da kimler yaşıyor?

İstanbul kütüğüne kayıtlı olanların sayısı 2 milyon 152 bin 878 kişi.

Kalanların kütükleri ise öteki vilayetlerde bulunuyor.

Yani İstanbul’da milyonlarca öteki kentlerden gelen insan yaşıyor.

Bu vilayetler ortasında en önde gelenler Sivas, Kastamonu, Ordu, Giresun, Tokat.

Kentte en yaygın erkek ismi Mehmet, bayan ismi ise Fatma.

2024’te en çok verilen erkek bebek ismi Alparslan, en çok verilen kız bebek ismi ise Defne oldu.

İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı’nın datalarına nazaran ikamet müsaadesi ile Türkiye’de bulunan yabancıların en fazla yaşadığı kent 536 bin 370 kişi ile İstanbul.

İstanbul’da başka Türkiye’de süreksiz müdafaa statüsü ile bulunan Suriyelilerin en fazla yaşadığı kent de burası.

Göç Yönetimi’ne nazaran kentte bu statüde 487 bin 831 Suriyeli bulunuyor.

Göç ne durumda?

İstanbul’a göçün suratı son yıllarda düşmüş görünüyor.

Hatta 2020 ile 2023 ortasında göç dataları negatif oldu.

İstanbul 2020’de yüzde 3,42, 2021’de yüzde 1,44, 2022’de yüzde 2,06, 2023’te ise yüzde 10,71 oranında göç verdi.

2024’te yüzde 1,66 göç aldı.

Eğitim seviyesi nasıl?

TÜİK datalarına nazaran İstanbul’da ortalama eğitim müddeti 10,1 yıl.

Bu, 10,7 oranına sahip Ankara’dan sonra ülkedeki en yüksek ikinci sayı.

Şehirde yaklaşık 2,8 milyon kişi yüksekokul ya da fakülte mezunu.

Yaklaşık 500 bin kişi ise yüksek lisans ve üzeri eğitim görmüş.

Kentteki 198 bin 638 kişi okuma yazma bilmiyor.

Nasıl bir ekonomik yapı var?

TÜİK’in Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) hesaplamalarına nazaran; 2023 yılında İstanbul 8 trilyon 60 milyar 358 milyon TL ile ülkede en yüksek GSYH’ye ulaştı.

Yani İstanbul GSYH’den yüzde 30,4 hisse aldı.

GSYH’yi oluşturan faaliyetler incelendiğinde İstanbul; tarım, ormancılık, balıkçılık ile başka hizmet faaliyetleri dışındaki faaliyetlerde birinci sırada yer aldı.

İstanbul’un farklı iş kollarında aldığı hisse ise şöyle oldu:

Bilgi ve irtibat faaliyetleri: Yüzde 64,8
Finans ve sigorta faaliyetleri: Yüzde 62,5
Mesleki, idari ve takviye hizmet faaliyetleri: Yüzde 45,9
Hizmetler kesimi: Yüzde 40,4
İnşaat dalı: Yüzde 28,9

Gelir adaletsizliği ne kadar derin?

Kişi başına GSYH’de 2023 yılında Kocaeli 516 bin 460 TL ile birinci sırada yer aldı.

Kocaeli’yi, 510 bin 733 TL ile İstanbul izledi.

Bununla birlikte gelir adaletsizliğinin en derin yaşandığı kent de İstanbul oldu.

Toplumun en yüksek gelir elde eden yüzde 20’sinin elde ettiği hissenin en düşük gelir elde eden yüzde 20’sinin elde ettiği hisseye oranı halinde hesaplanan P80/P20 oranında İstanbul yüzde 7,7 ile en yüksek orana sahip.

İstanbul’da enflasyon ne durumda?

İstanbul Planlama Ajansı’nın (İPA) Şubat ayında yayımladığı araştırmasına nazaran kentte dört kişilik bir ailenin ortalama ömür maliyeti 85 bin 453 TL.

İPA’ya nazaran bu bir evvelki yılın birebir ayına nazaran yüzde 54,47’lik bir artış manasına geliyor.

İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) hesapladığı ve son olarak 1 Mart’ta açıkladığı datalara nazaran kentin yıllık enflasyonu yüzde 45,35.

TÜİK bilgilerine nazaran Şubat ayında ülke çapındaki yıllık enflasyon ise yüzde 39,05 olarak belirlendi.

İstanbullular ne kadar memnun?

İPA’nın Mart ayında yayımladığı İstanbul Barometresi araştırma raporunda iştirakçilerin yüzde 17,9’u birtakım ödemeleri yapamadığını ve borca girdiğini, yüzde 13,7’si aslında pek geçinemediğini, yüzde 47,4’ü kıt kanaat geçinebildiğini, yüzde 21’i ise geçinebildiğini ve kenara da para koyabildiğini söyledi.

Aynı raporda iştirakçilere Şubat ayındaki his halleri soruldu, 10 üzerinden değerlendirmeleri istendi.

Buna nazaran İstanbulluların ortalama gerilim düzeyi 6,3 olarak, telaş düzeyi 5,9 olarak ölçüldü.

Mart ayındaki hayat memnuniyeti 4,8 ve memnunluk düzeyi 5,9 oldu.

Büyükşehir bütçesi ne kadar?

İBB’nin 2024 yılı bütçesi 516 milyar Türk lirasıydı.

26 Kasım 2024’teki İBB Meclis toplantısında 2025 yılının bütçesi onaylandı.

Buna nazaran İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri Genel Müdürlüğü (İETT) ve İstanbul Su ve Kanalizasyon Yönetimi (İSKİ) dahil belediyenin bütçesi 564 milyar TL oldu.

İlçe belediyelerinin bütçesi ne kadar?

İBB Meclisi’nde onaylandığı haliyle 2025 yılı ilçe belediye bütçeleri ortasında en yüksek hisse Esenyurt‘un oldu.

Esenyurt’un 2025 bütçesi 10 milyar 454 milyon olarak belirlendi.

İlçeye 31 Ekim 2024 tarihinde kayyum atanmıştı.

İkinci en büyük bütçeye sahip ilçe ise 10 milyar 300 milyon TL ile Şişli oldu.

Bu ilçeye de 23 Mart tarihinde kayyum ataması yapıldı.

Şişli’yi sırasıyla Üsküdar, Küçükçekmece, Pendik, Sancaktepe ve Kadıköy izledi.

En düşük bütçe ise 339 milyon TL ile Adalar‘ınki oldu.

Ne kadar seçmen var?

İstanbul’da en son yapılan seçimler 31 Mart 2024’teki mahallî seçimlerdi.

İstanbul Vilayet Seçim Şurası’nın datalarına nazaran bu seçimlerde İstanbul’daki kayıtlı seçmen sayısı 11 milyon 314 bin 516 kişi oldu.

Böylece tıpkı yıl yapılan cumhurbaşkanlığı ve genel seçimlere nazaran seçmen sayısı 36 bin 455 azaldı.

Kentte en az seçmen 13 bin 682 ile Adalar’da, en fazla seçmen ise 642 bin 455 ile Esenyurt’ta bulunuyor.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ni uzun yıllar boyunca merkez sağ ve merkez sol partiler yönettikten sonra 1994’te Refah Partisi’nin (RP) seçim başarısı ile Ulusal Görüş ve bu gelenekten gelen partilerin 25 yıllık idaresi başladı.

2019’dan bu yana ise İBB’yi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) yönetiyor.

1963’ten bu yana kenti kim yönetiyor?

İstanbul’daki ilk belediye seçimleri 1963’te yapıldı. Daha evvel belediye liderleri iki dereceli bir sistemle belediye meclisi içinden seçiliyordu.

1963’te yapılan direkt seçimi Adalet Partisi (AP) adayı Nuri Eroğan, 1968’deki seçimi ise yeniden AP’den Fahri Atabey kazandı.

1973 seçimlerinde ise toplumcu belediyecilik anlayışıyla özdeşleşen CHP’li Ahmet İsvan yüzde 63,6 oyla lider seçildi.

Bu rekor öteki hiçbir lider tarafından kırılamadı.

1977’de tekrar CHP’li bir isim, Aytekin Kotil belediye başkanı seçildi.

12 Eylül 1980 darbesi sonrasında 1984’te Anavatan Partili (ANAP) Bedrettin Dalan, 1989’da ise Toplumsal Demokrat Halkçı Partili (SHP) Nurettin Sözen İstanbul’un başına geçti.

1994 yılında yeni bir devir başladı.

Bu seçimlerde merkez sağ ve merkez solda aday çokluğunun da tesiriyle, sürpriz bir yüksek oy alan Refah Partisi adayı Recep Tayyip Erdoğan ortadan sıyrıldı.

Erdoğan (RP) yüzde 25,2, İlhan Kesici (ANAP) yüzde 22,1, Zülfü Livaneli (SHP) yüzde 20,3, Bedrettin Dalan (Doğru Yol Partisi – DYP) yüzde 15,5, Necdet Özkan (Demokratik Sol Parti – DSP) yüzde 12,4 oy aldı.

1999’da da benzeri bir durum yaşandı.

ANAP adayı Ali Müfit Gürtuna’nun yüzde 22,4, DSP adayı Zekeriya Temizel’in yüzde 20,2, CHP adayı Adnan Polat’ın yüzde 13,9, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) adayı Ahmet Vefik Alp’in yüzde 7,3, DYP adayı Yalçın Özer’in yüzde 3,8 oy aldığı seçimlerden Fazilet Partili (FP) Ali Müfit Gürtuna yüzde 27,5 oyla birincilikle çıktı.

2002’de AKP’nin iktidara gelmesiyle Erdoğan’ın, “İstanbul’u alanın Türkiye’yi de alacağı” tarafındaki bir kelamı siyasi tahlillerde kıymetli bir referans noktası oldu.

2004 seçimlerinde Adalet ve Kalkınma Partili (AKP) Kadir Topbaş, yüzde 45,3’lik bir oy alırken rakibi CHP’li Sefa Sirmen yüzde 28,9’de kaldı.

2009’a gelindiğinde Topbaş, CHP’li Kemal Kılıçdaroğlu’na karşı yarıştı. Topbaş yüzde 44,7, Kılıçdaroğlu yüzde 37 oy aldı.

2014 seçimlerinde Topbaş’ın rakibi bu sefer CHP’li Mustafa Sarıgül oldu. Topbaş yüzde 47,9, Sarıgül yüzde 40 oya ulaştı.

2019 yerel seçimlerinde ise İBB idaresi, 25 yıldan sonra el değiştirdi.

Ekrem İmamoğlu’nun yüzde 48,8, Binali Yıldırım’ın yüzde 48,6 oy aldığı 31 Mart İBB seçimleri yenilendi.

23 Haziran’daki seçimlerde İmamoğlu oyunu yüzde 54,2’ye çıkarırken Yıldırım’ınki yüzde 45’e geriledi.

2024 seçimlerinde ise İmamoğlu yüzde 51,1 oy alırken rakibi Murat Kurum yüzde 39,6 oranında kaldı.

Bu seçimlerde İBB Meclisi’ndeki çoğunluk da CHP’ye geçti.

İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu, hakkındaki “yolsuzluk” soruşturması kapsamında 23 Mart’ta tutukland.

Nüfus, ekonomi, siyaset: İstanbul neden önemli?

Benzer İçerikler