Kendini Anlatmanın Kırılgan Gücü: Gülten Dayıoğlu’nun Bende Kalmasın Üzerine
Bazı kitaplar vardır, sadece bir müellifin kaleminden dökülmez; bir toplumun belleğinden, bir neslin hasretlerinden, çocuklukta yarım kalan düşlerden süzülür sayfalara. Gülten Dayıoğlu’nun Bende Kalmasın isimli yapıtı da tam bu çizgide yer alıyor. Sadece bir otobiyografi değil bu kitap; bir iç dökme, bir kelam verme, bir suskunluğu nihayet sözlere çevirme hali. Ve evet, bir müellifin, en çok da bir çocuğun—Fadiş’in—içinden yazılmış hakikat.
Dayıoğlu’nun edebiyatı, yıllar boyunca çocuklara hitap eden parlak, umut yüklü öyküleriyle tanındı. Fadiş, bu yolda bir kırılma anıydı; sadece edebiyat tarihinde değil, binlerce okurun kalbinde bir yer açan roman oldu. Ancak bu sefer Dayıoğlu, Fadiş’in akabinde anlatılmayanı anlatıyor. Yıllardır kendisine yöneltilen “Fadiş sonra ne oldu?” sorusunun yanıtını sadece okura değil, kendine de vermek istercesine kaleme alıyor Bende Kalmasın’ı. Ve bu karşılık, sandığımızdan çok daha derin, çok daha hüzünlü ve çok daha insani.
Sessizce Büyüyen Bir Karakter: Fadiş’in İçindeki Gülten
Kitap, klasik manada bir ömür hikayesi değil. Gülten Dayıoğlu, anlatıcı ile anlatılan ortasında kurduğu aralıkla bir cins muhafaza zırhı örerken, her satırda bu zırhı da inceltiyor. Üçüncü tekil anlatıcıyı tercih etmesi bir kaçış değil; tersine, kendini daha gerçek bir lisanla anlatabilmenin yolu. Zira Gülten’in içindeki Fadiş, asla çocuklukta kalmamış; büyümüş, direnmiş, kırılmış lakin asla vazgeçmemiştir.
Bu nedenle Bende Kalmasın, bir bayan muharririn kendi varlığını tekrar yazdığı, geçmişin puslu aynasına döndüğü bir anlatı. Gülten Dayıoğlu, çocukluğun mahrem alanlarını büyük bir açıklıkla gözler önüne seriyor. Şimdi kundakta bir bebekken donma tehlikesi geçiren Fadiş’in, ekmek fırınına konularak hayatta kalma hikayesi, sırf bir hatırat değil, adeta bir tekrar doğum anlatısıdır. Bu sahnede Anadolu’nun kadim efsanelerini, halk inançlarını ve hayatta kalma çabasını iç içe örüyor Dayıoğlu; gerçekle düş, acıyla dirayet ortasındaki çizgi silikleşiyor.
Belleğin Kıyısında Bir Toplumun İzleri
Bende Kalmasın, ferdi bir öykünün çok ötesinde, Türkiye’nin toplumsal belleğinde derin izler bırakan bir vakit dilimine de ışık tutuyor. 1940’ların kasaba ömrü, halk ortasında kulaktan kulağa yayılan inançlar, bayanların sessiz fakat kararlı direnişleri ve devletin kapısında bekleyen umutlar… Tüm bunlar, Fadiş’in gözünden aktarılan bir çocuğun yaşanmışlıklarıyla harmanlanıyor.
Çakır gözlü komşunun duaları, yıldız biçiminde bacakta beliren bir leke, kaybolan ve sonra su kıyısında bulunan bir çocuk… Bunlar sırf anlatının ögeleri değil; Anadolu’nun kolektif bilinçaltına ilişkin metaforlar. Dayıoğlu, bu metaforları süs olsun diye değil; mana olsun, iz bıraksın diye yazıyor. Ve o izler, Fadiş’in bacağındaki leke üzere, basitçe silinmiyor.
Kadınlık, Yoksulluk ve Sessiz Direniş
Fadiş’in ve onunla özdeşleşen Gülten’in ömrü, kadınlık tecrübesinin derin bir katmanını da gün yüzüne çıkarıyor. Cemile’nin varlığı, annelik üzerinden bir fedakârlık değil, şahsen bir direnişin ismi. Her şeye karşın hayatta kalmayı, kızını muhafazayı, toplumun baskılarına karşın umut etmeyi başaran bu anne figürü, Dayıoğlu’nun edebiyatında sıkça karşımıza çıkan güçlü bayan karakterlerinin de kaynağını oluşturuyor.
“Bizim meskenimiz yok mu anne?” diye soran bir çocuğun sesinde, yalnızca bir yersizlik değil, bir aidiyetsizlik, bir yersizlik duygusu da kapalıdır. Dayıoğlu, bu yersizliği, satır ortalarına değil, metnin tam ortasına yerleştiriyor. Böylelikle okur, yalnızca Fadiş’e değil, kendi çocukluğuna da dokunuyor.
Hatırlamak, Anlatmak ve Helalleşmek
Bende Kalmasın, ismini hak eden bir kitap. Zira bu anlatı, bir nevi helalleşme metni. Okurla, kendisiyle, geçmişiyle, susturulmuş olanla yapılan bir yüzleşme. Gülten Dayıoğlu, hayatının doksanıncı yılında sırf yazmakla kalmıyor; birebir vakitte hatırlıyor, anlatıyor ve paylaşmak istiyor. Anımsamanın acı verdiği kadar güzelleştirdiğini de bilen bir bilgelikle.
Bu kitap, Fadiş’i tanıyanlar için bir veda değil; tam bilakis, onunla yine tanışma fırsatı. Ve Gülten Dayıoğlu’nun edebiyata, yaşama ve direnişe dair söylediği son kelam değilse bile, en içten, en çıplak kelamlarından biri.
