Kediler ve köpekler neden birbirlerine benziyor?

İran kedileri ve pug köpekleri birinci bakışta çok ortak noktaları varmış üzere görünmüyor. Biri kedi, oburu de köpek. Birbirlerinden 50 milyon yıllık evrimle ayrılmışlar. Lakin evrimsel biyolog Abby Grace Drake ve meslektaşları kedilerin, köpeklerin ve onların yabanî akrabalarının 1.810 kafatasını taradıklarında tuhaf bir şey buldu. Uzak tarihlerine rağmen pek çok kedi ve köpek ırkı, kafatası biçimleri bakımından çarpıcı benzerlikler gösteriyor.

Populer Science Türkçe’de yer aldığına nazaran evrimsel biyolojide ıraksama yaygın bir süreç. Kolay sözlerle anlatmak gerekirse ıraksama, ortak bir atayı paylaşan iki canlının vakitle farklılaşması demek. Yakınsama ise daha misal hale gelmeleri manasını taşıyor. Hayvan popülasyonları bölünüp farklı ortamlara ahenk sağladıkça, bu canlılarda ıraksak evrim olarak bilinen bir süreçle kademeli formda yeni özellikler gelişiyor.

Yeni çeşitlerin farklı özellikler kazanarak popülasyonların başka güzergahlarda evrimleşmesine sebep olduğu temel yollardan birisi de bu. Lakin bazen evrim farklı bir istikamete gidebiliyor. Yakınsama ise birbiriyle alakasız iki tıpta misal baskılarla bağımsız formda benzeri özellikler evrimleştiği vakit meydana geliyor.

Evcil kediler, köpekler ve başka pek çok evcil tıbbın durumunda ise insanların gerçekleştirdiği kasıtlı ve kasıtsız seçilimler, kazara farklı çeşitleri misal özelliklere yanlışsız yönlendirerek yakınsama meydana getirmiş üzere görünüyor.

Uzun bir evrimsel ayrılma geçmişine karşın İran kedisi ve pag köpekleri üzere düz hızlı ırklar, benzeri kafatası yapıları paylaşıyor.

Drake ve meslektaşları, evcilleştirmenin kafatası yapısını ne kadar fazla şekillendirdiğini araştırmak için müze numunelerinden, veterinerlik fakültelerinden ve dijital arşivlerden alınan 3 boyutlu kafatası taramalarını tahlil etmiş. Kullandıkları data seti Siyam, MAine coon ve İran ırkları üzere evcil kedilerin yanısıra pag köpekleri üzere kısa burunlu köpeklerden İskoç çoban köpeği üzere uzun burunlu köpeklere kadar 100’ü aşkın köpek ırkını içeriyor.

Bilim insanlarının ulaştığı bulgular, evrimin kafatası formu çeşitliliğini artırıp kurtların ve yaban kedilerinin kafatası formunun ötesine götürmekle kalmayıp, ya uzun ya da düz hızlara yanlışsız yakınsama gerçekleşmesiyle kimi kedi ve köpek ırklarının birbirlerine benzemesine de yol açtığını gösteriyor. Vahşi köpekgiller (köpekler, kurtlar, tilkiler ve çakalların yer aldığı hayvan grubu) emsal uzun bir kafatası paylaşma eğilimindeyken, yabanî kedigiller (evcil kedilerin, aslanların, kaplanların ve jaguarların yer aldığı hayvan grubu) daha doğal bir çeşitlilik sergiliyor.

Her iki cinsin de evcil ırkları artık bu ölçeğin her iki ucunda da daha uç kısımlara uzanıyor. Bu eğilim, XL bully köpekleri andırması için yetiştirilen kedilerin ortaya çıkışında görülebiliyor.

Evcilleştirme, beşerler müdahale ettiği vakit uzaktan akraba cinslerin bile benzeri biçimde görünmekle son bulabileceğini ve hatta benzeri durumlardan muzdarip olabileceğini uzun bir müddettir gösteriyor.

Seçici yetiştirme, tiplerde birtakım özellikleri abartılı boyutlara taşıdı. İnsan kaynaklı öbür pek çok değişim, hayvanları bedenlerinin doğal formda destekleyebileceği şeyin ötesine itebilir. Örneğin etleri için yetiştirilen kimi tavuklar, göğüs kasında beden yüklerinin yüzde 30’unu taşıyor ve bu durum sıklıkla kalp ve akciğer sorunlarıyla sonuçlanıyor.

BEBEKLERİN GÖRÜNÜMÜNÜ TAKLİT EDEN ÖZELLİKLER

İnsanların düz hızlı evcil hayvan tercihi, en temel içgüdülerimizden kimileriyle ilişkili. Beşerler yuvarlak başlar, ufak burunlar ve büyük, düşük yerleşimli gözler üzere bebek özelliklerine cevap vermek üzere yapılanmış. Düz hızlı pek çok kedi ve köpek ırkında abartılı görünen bu özellikler, insan bebeklerin görünümünü taklit ediyor.

Tüm tipler ortasında beşerler, anne yardımına en muhtaç olanlardan biri; yani aciz ve hayatta kalmak için bize bakanlara bağımlı halde doğuyoruz. Bu özelliği köpek ve kedi yavrularıyla da paylaşıyoruz. Bunun bilakis erken olgunlaşan hayvanlar doğduktan kısa müddet sonra görebiliyor, duyabiliyor, ayakta durabiliyor ve kısa müddetliğine hareket edebiliyorlar. İnsan bebekleri yetişkinlerin bakmasına fazla bağımlı olduğundan, evrim bizi savunmasızlık ve muhtaçlık işaretlerine karşı hassas olacak biçimde şekillendirmiş.

Bebeklerin yuvarlak yanakları ve büyük gözleri üzere bu sinyaller toplumsal uyandırıcılar halinde biliniyor. Bunlar, yetişkinlerde daha tiz ses tonlarıyla konuşmaktan bakım sağlamaya kadar çeşitli bakıcılık davranışlarını tetikliyor.

Gümüş martılar (bir martı tipi), insan olmayan hayvanlarda bunun bir örneği. Kelam konusu kuşların yavruları, ebeveynlerinin gagalarındaki kırmızı bir bölgeyi içgüdüsel olarak gagalıyorlar ve bu da yetişkinin yiyecek çıkarmasını tetikliyor. Bu kırmızı bölge toplumsal bir uyandırıcı formunda davranarak, yavruların muhtaçlıklarının hakikat vakitte karşılanmasını sağlıyor. Benzeri bir halde evcilleştirilmiş hayvanlar, kendi soyumuz için evrimleşmiş antik bakım düzeneklerini tesirli formda kullanıyor.

Bu özellikler insanlardan bakım ve dikkat talep etmede evcil hayvanlara bir avantaj sağlayabilir lakin bir bedel ile birlikte geliyorlar.

İngiltere hükümeti, hayvan refahında yeni ortaya çıkan tasalara yönelik bağımsız uzman tavsiyesi sunması için Hayvan Refahı Komitesi’ni görevlendirdi. 2024’te yayımladıkları raporlarda komite, hem kediler hem köpeklerde seçici yetiştirmenin tesirleriyle ilgili önemli kaygılar lisana getirmişti.

Raporlarda, düz hızlar ve abartılı kafatası formları üzere uç noktalı fizikî özellikler için yetiştirme yapmanın, ortalarında teneffüs zahmetleri, nörolojik durumlar ve doğum komplikasyonlarının da bulunduğu yaygın sıhhat sıkıntılarına yol açtığı vurgulanıyor.

Şiddetli kalıtsal sıhhat problemleri bulunan hayvanların artık üretim için kullanılmaması gerektiğini söyleyen komite, yetiştiricilere daha sıkı düzenleme getirilmesi daveti yapıyor. Bu ıslahatlar olmadan, pek çok tanınan ırk önlenebilir ve ömrü kısıtlayan durumlardan muzdarip olmaya devam edecek. Seçici yetiştirme, insanların doğayı kendi tercihlerine nazaran ne kadar kolay eğip bükebilediğini ve milyonlarca yıllık evrimsel ayrılığın, onlarca yıllık yapay seçilimle ne kadar kolay geçersiz kılınabileceğini gösterdi.

Kendi bebeklerimizin hızlarını andıran evcil hayvanları seçerek, genelde farkında olmadan bu hayvanlara ziyan veren özellikleri seçiyoruz. Çeşitler ortasında yakınsamaya istikamet veren kuvvetleri anlamak, onu şekillendirmede güçlü ve bazen tehlikeli bir rol oynadığımızı hatırlatıyor.