Frengiyi Avrupa’ya Kolomb mu taşıdı? Antik DNA’dan çarpıcı kanıt
Yeni bir araştırma, frenginin (sifiliz) kökeninin Güney Amerika’ya uzandığını ve hastalığın Avrupa’ya Kristof Kolomb’un seyahatiyle taşındığını gösteriyor.
1495 baharında, Fransa Hükümdarı VIII. Charles’ın ordusu beklenmedik bir düşmanla karşı karşıya kaldı. Askerlerin vücutlarında evvel yaralar belirdi, kısa müddette bu gizemli hastalık Avrupa’yı kasıp kavurdu. Hayatta kalanlar ise ömür uzunluğu süren ağır deformasyonlarla yaşamak zorunda kaldı. Tarihçiler bugün hemfikir: bu salgın frenginin Avrupa’daki birinci büyük patlamasıydı.
Ancak yüzyıllardır tartışılan bir soru vardı: Frengi Kolomb’un seferinden sonra mı Avrupa’ya girdi, yoksa çok daha evvel mi kıtada mevcuttu?
AMERİKA BAĞLANTISI
Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nden bilim insanlarının 2024’te yayımladığı çalışma bu tartışmaya ışık tuttu. Araştırmacılar, Güney Amerika’da bulunan beş iskelet üzerinde genetik inceleme yaptı. Kemiklerde frengi ve gibisi treponemal hastalıkların izleri tespit edildi. Daha da değerlisi, elde edilen bakteri genomları 8 bin yıl öncesine kadar tarihlendirildi.
“Beş iskeletin dördü 1492’den öncesine ilişkin. Yani bu patojen çeşitliliği Kolomb’un kıtayla temasa geçmesinden evvel esasen Amerika’da vardı” diyen moleküler paleopatolog Kirsten Bos, bulguların net biçimde Amerika kökenine işaret ettiğini vurguladı.
EVRİMSEL VAKİT ÇİZELGESİ
Bilim insanları antik DNA ile günümüzdeki frengi suşlarını karşılaştırarak Treponema pallidum bakterisinin evrimsel geçmişini çıkardı. Sonuçlara nazaran cinsel yolla bulaşan frengi tipi yaklaşık 500–600 yıl evvel, yani Kolomb’un Amerika’ya ayak bastığı periyotlarda ortaya çıktı.
Bos’un sözüyle: “Veriler, frenginin ve akrabalarının kökünün Amerika kıtasına dayandığını açıkça gösteriyor.”
YERELDEN GLOBALE: BİR SÖMÜRGECİLİK MİRASI
Araştırma, sömürgeciliğin istenmeyen sonuçlarına da dikkat çekiyor. Avrupa’dan Amerika’ya çiçek hastalığı, kızamık ve pek çok ölümcül hastalık taşınırken; frengi de Yeni Dünya’nın Avrupa’ya geri dönüş armağanı olmuş olabilir.
“Amerika’daki yerli topluluklar bu hastalıkların erken formlarını barındırıyordu, fakat onları tüm dünyaya yayan Avrupalılar oldu” diyen Bos, hastalığın Avrupa’nın Afrika, Asya ve ötesine yayılmasının sömürgecilik, insan ticareti ağları ve global ticaret yollarıyla hızlandığını vurguladı.
