Dr. Orhan, İsrail’in Katar saldırısının bölge ülkelerinin endişesini artırdığını söyledi: Körfez’de ‘İsrail’ kaygısı

ORSAM (Ortadoğu Araştırmaları Merkezi) Levant Çalışmaları Koordinatörü Dr Oytun Orhan Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.

– İsrail neden arabulucu görevi verilen, ABD ve İngiltere üslerinin bulunduğu Katar’a saldırdı?

İsrail, 7 Ekim sonrası kendi çıkarları çerçevesinde bölgede yeni bir tertip ve kurallar oluşturmak istiyor. Bu noktada saldırganlık üzerinden tertip inşasına dayalı bir konsept geliştirdi. Son olarak Katar’a saldırdı. Lakin Katar, başkalarına göre istisnai bir ülke. Zira diğer ataklar daha çok İran’la mücadele kapsamında gerçekleştirildi. Katar’a dönük saldırı ise Hamas takımlarına mesken sahipliği yapıldığı gerekçesiyle oldu.

– Katar, Batı’nın belirlediği bir ülke değil mi?

Katar’ın Hamas başkanlarına konut sahipliği yapması, direkt Amerika’nın yönlendirmesi, İsrail’in onayıyla gerçekleşti. Katar bu rolü çok uzun yıllar sürdürdü. Bunu 7 Ekim sonrası rehine takası sürecinde, ateşkes probleminde de gördük. Kıymetli bir kolaylaştırıcı rol oynadı. Dış siyasetinde barışçıl, bölgede istikrarı savunan bir aktör olarak Katar’ın böyle bir saldırıya maruz kalması istisna teşkil ediyor.

Katar birebir vakitte Ortadoğu’da en büyük Amerikan üssüne konut sahipliği yapıyor. Trump, lider seçildikten sonra yaptığı Körfez tipi sırasında Katar’a giderek milyarlarca dolarlık mutabakatlar imzalandı.

– Bu mutabakatların manası nedir?

Milyar dolarlık mutabakatlar ve oradaki Amerikan üssünün, Amerikan teknolojisine dayalı savunma sistemlerinin şöyle bir anlamı var: tüm bunlar karşılığında Katar, dış ataklara karşı Amerikan müdafaası beklentisi içinde. Lakin İsrail söz konusu olunca bunların dahi kâfi olmadığı görüldü.

‘ABD SONSUZ HAREKET ALANI SUNDU’

– Tüm bu anlattıklarınız çerçevesinde bu saldırının gayesi nedir?

İsrail’in Katar’a dönük bir saldırı gerçekleştirmesi olağan kaidelerde mümkün değildi. Ancak Amerika’da Trump’ın iktidara gelmesiyle birlikte İsrail’e sonsuz bir hareket alanı sunuldu. İsrail de bundan faydalanarak Katar’a dahi hücum gerçekleştirecek cürete ulaştı. Olağan bunu yaparken Hamas’ı amaç alıyor fakat tıpkı vakitte bölgede Hamas’la ilişki içerisinde olan, Hamas’a siyasi ve diplomatik dayanak veren ülkelere de ileti vermeye çalışıyor.

– Katar saldırısından sonra İslam İşbirliği Teşkilatı ve Arap Birliği toplandı. Bu örgütlerin tesiri neden yok?

Yönetimler İsrail saldırganlıkları karşısında kınayan açıklamalar yapıyorlar lakin somut manada hiçbir yaptırım uygulanamıyor. Arap ülkelerinin kendi içinde birlik olamamaları, farklı tehdit tanımlamaları, Amerika ile yakın angajmanları üzere faktörler birlikte hareket etmeye pürüz oluyor. Hatta Irak işgali sonrası bu daha da barizleşti. 2003 sonrası Körfez açısından İsrail tehdidinin yerini İran’la mücadele aldı.

– Yakın angajman Katar’ın atağa uğramasına mani olmadı. Bu, öteki Arap ülkelerini nasıl tesirler?

İsrail’in İran’ı vurması kimi Körfez ülkelerinde fırsat algısı yaratmış olabilir. Ancak bunun bir sonu var. Çünkü İran’ın çökertilmesi Suriye’ye nazaran daha olumsuz sonuçlara yol açar. Göç dalgalarından tutun, bölünmeler, radikalizmin, terörizmin yükselmesi Körfezi de vurur.

– Katar’ı dahi vurabilen İsrail’in bir sonraki maksadı neresi olur, Pakistan ile yapılan muahedede bu hücumun tesiri nedir?

Katar saldırısından sonra bölgede İsrail’in bir sonraki gayesinin, sıradaki ülkenin neresi olacağına yönelik kaygı var. Pakistan ve Suudi Arabistan ortasında savunma işbirliği muahedesi apansız ortaya çıkmadı lakin Katar saldırısı süreci hızlandırdı. İsrail’in agresif tavrı, yaptığı egemenlik ihlallerini bir kural haline getirmesi Körfez’i de kaygılandırıyor.

‘İKİ NET MESAJ’

– “Hamas’a siyasi ve diplomatik takviye veren ülkelere de bildiri vermeye çalışıyor” dediniz. Türkiye’ye verilen bildiri nedir?

Katar, Türkiye’nin bölgede en yakın müttefiklerinden biri. Bölgesel güvenlik sıkıntılarında iki ülke koordineli hareket ediyor. Türkiye’nin de Katar’da üssü bulunuyor. Bu çerçevede bakıldığında İsrail’in Katar hücumunda Türkiye’ye iki net mesajı var. Bir; ülkede üssü dahi olsa Türkiye’nin Katar’ı koruyamayacağı. İki; Hamas’la münasebete geçilmesi halinde Türkiye’nin maksat de olabileceği iletisi verilmek isteniyor.

– Bu gerçekleşebilir mi?

Gerçekleşemez fakat böyle bir bildiri verme amacı taşıdığı net. Hatta İsrailli yetkililere dayandırılarak İsrail basınında çıkan birçok haberde doğrudan ya da dolaylı sırada Türkiye’nin olduğuna dair haberler yer alıyor.

‘İSRAİL İRAN’IN YERİNE TÜRKİYE’Yİ KOYDU’

– Gerçekleşmeyecek bir aksiyon ise neden Türkiye maksat gösteriliyor?

İsrail İran’ın yerine Türkiye’yi koydu. İran’ın Suriye’den çekilmesiyle oluşan boşluğun Türkiye tarafından doldurulduğu, bunun da İsrail için önemli bir güvenlik tehdidi algısı yarattığı anlaşılıyor. Bu yalnızca Suriye ile sonlu değil. Türkiye’nin Filistin politikası, Gazze konusundaki tenkitleri İsrail’i rahatsız ediyor ve Türkiye’yi İran’ın yerine koyarak kendine tehdit görüyor.

‘BEDELİ AĞIR OLUR’

– Bu tehdit olarak görmenin sonucu fiili saldırı olarak yansımaz mı?

Diğer ülkelere baktığınızda İsrail’in bu akınları yapabilmesinin birkaç nedeni var. Bir askeri ve teknolojik manada bunu yapabilecek kapasiteye sahip. İkincisi bu ülkelere dönük saldırılara Trump yönetimi onay veriyor. Lakin Türkiye farklı. Türkiye’ye dönük olası bir akına Amerikan yönetimi yeşil ışık yakmaz. Çünkü bunun siyasi, diplomatik, ekonomik maliyetleri olacağını bilir. Türkiye’nin bir NATO üyesi olması nedeniyle böyle bir saldırıda NATO’nun ortak duruş sergileyemeyecek olması NATO’nun varlığını sorgulatır. Amerika bunları riske etmek istemez. İsrail hava gücü ve istihbarat açısından güçlü ancak Türkiye’nin büyük bölgesel bir güç olarak bu türlü bir saldırıya vereceği karşılık İsrail’e çok ağır bedeller ödetir. İsrail bunu hesaplayacaktır.

– İsrail ve Türkiye, Suriye’de karşı karşıya gelebilir mi?

Baas iktidarı yıkıldıktan sonra, Rusya ve İran’ın da çekilmesiyle Suriye’de önemli güç boşluğu oldu. Artık o boşlukta Türkiye ile İsrail karşı karşıya geliyor fakat bu direkt askeri bir çatışma değil. Özellikle Suriye’nin geleceği konusunda artan bir rekabet var ve bu alana yansıyor. Yeni süreçte İsrail’in Suriye siyaseti, Türkiye’nin politikasıyla yüzde 100 çelişiyor. Türkiye eşit vatandaşlık temelinde üniter yapının korunduğu bir yönetim isterken İsrail merkezi otoritesi zayıf, parçalanmış, etnik ve mezhepsel çatışmalarla sürekli kendi içinde güç uğraşında kalan bir Suriye talep ediyor. Şimdi bu iki vizyon birbiriyle çatışma halinde.

– Ne olur sonunda?

Türkiye başta olmak üzere bölgedeki bütün aktörler Suriye’de birlikten yana. Suriye’deki yeni idare de üniter yapısı konusunda çok hassas. “Bölünmeyi kim destekliyor” diye baktığımızda bölgede bir tek İsrail öne çıkıyor. Doğal İsrail’in bunu tek başına dayatması mümkün değil. Ancak İsrail’i riskli kılan iki faktör var. Birincisi istediği formda güç kullanabilme imkanı ile Suriye’de mahallî süreçleri değiştirebilme kapasitesine sahip. Biz bunu Temmuz ayında gördük. Dürzileri tesirli kılmayı başardı ve Suveyda’da fiilen bir otonom bölge oluşturuldu. İsrail’in ikinci gücü ise Amerikan siyasetini etkileyebilmesi. Lakin Amerika Suriye’de Türkiye ile de çalışmak istiyor. Münasebetiyle artık tek muhatabı İsrail yahut SDG değil. Türkiye, Suriye idaresi, Körfez Arap ülkeleri, komşu ülkeler Amerika’ya Suriye’de yeni idaresi desteklemesi ve üniter yapı konusunda baskı uyguluyor. Amerika bu güç uğraşında belirleyici olacak.

– ABD şu an için bölünmeden yana üzere durmuyor mu?

Temmuza kadar üniter yapı konusunda hassasiyetini lisana getiren Amerika’nın Suriye özel temsilcisi Suveyda’dan sonra “federalimsi” bir yapıyı lisana getirmeye başladı. Bu Amerika’nın alandaki gelişmelerden etkilenip konumunu revize edebildiğini gösteriyor. Bu yeni yönelim Türkiye için riskli ve bu nedenle Türk yetkililerden en üst ağızlardan “askeri seçenek kullanılabilir” üzere sert söylemler duyulmaya başlandı.

‘GÜÇ İSTİKRARI ÜNİTER YAPIYA KAYACAK’

– Özellikle YPG’den kelam ediyorsunuz değil mi?

Evet, Türkiye’nin bilhassa kuzeyde tesiri, Şam’la olan yakın münasebetleri, askeri kapasitesini düşündüğümüzde süreci bilakis çevirebilecek imkanları var. Benim değerlendirmem sürecin Şam ve bölgede üniter yapıyı destekleyen aktörlerin lehine gelişeceği, İsrail’in bu süreci bozmak için ataklarda bulunabileceği ancak güç istikrarlarının üniter yapıya hakikat yük kazanacağını yönünde.

– PKK’nın Suriye kolunun Şam’a entegre olmaması sorunu da var…

İsrail, YPG’ye direkt dayanak olamasa bile Amerika’nın YPG siyasetini yönlendirerek hem Dürziler hem de YPG üzerinden bir federal yapı oluşturmaya çalışıyor. Öngörülen tahlil, YPG yapılanmasının Suriye ordusuna kuralsız entegre olması. Türkiye de bunu bekliyor.

– Bir taraftan da Terörsüz Türkiye süreci yürütülüyor. Bu kurul ve Suriye’de olanların nasıl bir kontağı var?

Terörsüz Türkiye sürecinde Öcalan’ın “silah bırakın” çağrısının YPG’yi de kapsadığı tabir edildi. Siyasi bir sürecin başlatılabilmesinin birinci kaidesi askeri alanda elde edilecek muvaffakiyet ve bu sağlandı. Lakin Suriye’de olumlu seyreden kaidelere karşın dış müdahale ile YPG sorun alanı olarak kalmaya ve statü kazanmaya doğru giderse bu Suriye’nin kuzeyinde PKK kontrolünde federal bir yapı manasına gelir ve bu Terörsüz Türkiye sürecini olumsuz tesirler. Orada ortaya çıkabilecek bir risk, Terörsüz Türkiye sürecini baltalar. Terörsüz Türkiye sürecinde elde edilecek başarılar YPG/SDG sıkıntısının çözümüne de katkı sağlar ancak o sürecin kendi başka dinamikleri de var. Amerika’nın rolü ve Türkiye-ABD müzakereleri, Suriye içi gelişmeler, İsrail’in müdahaleleri ve bölge ülkelerinin Suriye politikası üzere faktörler YPG/SDG probleminin nasıl çözüleceğini belirleyecek.

– MHP lideri Bahçeli neden “Kudüs düşerse Ankara kaybeder” dedi?

“Kudüs düşerse Ankara kaybeder” sözünü artan Türkiye-İsrail rekabetiyle okumak lazım. Gazze ve Suriye’de gayelerine ulaşmış bir İsrail Türkiye’nin güvenliği için tehdit. Suriye’de oluşacak federal yapı ile İsrail, bölgedeki nüfuzuyla PKK’ya verebileceği takviyeyle Türkiye’ye karşı jeopolitik üstünlük ve Türkiye’ye karşı kullanabileceği araçlar elde eder. Sonuçta devletlerarası bağlar bir güç uğraşıdır.

‘FİLİSTİN’DE ADİL TAHLİL ŞART’

Gazze insani yönü ağır basan bir problem ve dış siyasette meşruiyet önemlidir. Ancak sırf ulusal çıkarlar açısından baktığınızda dahi İsrail’in yayılmacı bölgesel politikalarının önüne geçilmesi için Filistin sorunu Türkiye ile bağlantılı. Bunu Katar örneğinde gördük, İsrail açısından sonraki amaçların neresi olacağı kestirilemez. Ayrıyeten bölgede sürdürülebilir istikrar ve güvenlik açısından da İsrail-Filistin sıkıntısının adil halde çözümü gerekiyor. Bu gerçekleşmezse bölge, yeni istikrarsızlıklara hamile. Her an patlamaya hazır bir bomba. Bu da Türkiye’nin güvenliği için risk.

‘TÜRKİYE TERCİH DURUMUNDA DEĞİL’

– Bahçeli, İsrail ve ABD’ye karşı Türkiye/Çin/ Rusya ittifakından söz etti. Bunu siz nasıl okuyorsunuz?

Türkiye, Amerika’yla Rusya ve Çin arasındaki büyük güç uğraşından faydalanıp kendi bölgesinde tesirini artırma çabasında olan bir bölgesel güç. Eksen değişikliği tartışmaları uzun vakittir yapılıyor. Özellikle Batı’nın YPG, PKK’ya verdiği dayanak, NATO’nun Türkiye’ye muhafaza kalkanı sağlamaması… Türkiye’yi farklı alternatiflere yöneltiyor. Türkiye bir tercih yapma durumunda değil. Lakin Türkiye’ye dönük olumsuz adımların atılmaya devam etmesi, şu anda niyet formunda dillendirilen farklı alternatiflerin realize olabileceği iletisini veriyor. Çünkü nitekim Türkiye’ye Suriye’de YPG, PKK dayatması yahut İsrail’in direkt Türkiye’yi gaye alması, buna da Amerika’nın vereceği dayanak doğal olarak Türkiye’yi farklı arayışlara iter. Lakin Türkiye öncelikli olarak taraflar arası rekabetten faydalanmak, hassasiyetlerini dikkate almayan ülkelerin kendi politikalarını yine düşünmeye sevk etmek isteyecektir.

PORTRE

Gazi Üniversitesi Uluslararası Bağlar bölümünden mezun oldu. Yüksek lisans eğitimini Hacettepe Üniversitesi Uluslararası İlgiler bölümünde “Kimliğin Suriye’nin Bölgesel Politikalarına Tesiri (1946-2000)” başlıklı teziyle tamamladı. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Uluslararası Bağlantılar Bölümünde doktora eğitimini gördü. 1999-2009 arasında Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM) Ortadoğu Araştırmaları Masası’nda araştırmacı olarak çalıştı. 2009-2018 yılları ortasında Ortadoğu Araştırmaları Merkezi’nde (ORSAM) araştırmacı ve 2018’den sonra da Levant Çalışmaları Koordinatörü olarak vazifesine devam eden Orhan, Suriye, Lübnan, İsrail-Filistin, Irak ve Türkiye’nin Ortadoğu siyaseti bahislerinde çalışıyor.

FOTOĞRAFLAR: VEDAT ARIK