Deniz Berktay ile Kuzeyden Notlar: Kafkasya’da kırılgan zemin

Şimdilerde Güney Kafkasya’da Azerbaycan’la Ermenistan’ın yeni bir nizam kurup kurmayacağı tartışılıyor. Halbuki ki Güney Kafkasya’nın mukadderatı yalnızca bu iki ülkeye değil, pek çok global oyuncuya bağlı.

Geçen hafta, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’le Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Birleşik Arap Emirlikleri’nde aracısız, direkt birinci görüşmelerini gerçekleştirdi. İki önder, bundan sonra da bu formatta görüşmeye devam kararı aldı. Görüşmeler, yalnızca hudut güvenliği konusunu değil, Azerbaycan’ın ana kısmı ile Nahçıvan Özerk Bölgesi ortasında yer alan ve Ermenistan’ın elinde bulunan Zengezur Koridoru’ndan kara ve demiryolu ilişkisi konusunu da içeriyor. Bu alanda irtibatın sağlanması, hem Nahçıvan’ın Azerbaycan’la hem de Türkiye’nin Azerbaycan’la bağlarını ağırlaştıracak.

Ne var ki Ermenistan’ın, Azerbaycan ile Nahçıvan ortasında kalan bu bölgesi bilindiği üzere güneyden İran’la sınırdaş. Bu bölgedeki daracık Ermenistan toprağı, İran’ın Türkiye ve Azerbaycan’a bağlı kalmadan kuzeye açılmasına imkân veriyor. Hasebiyle bu daracık koridorun kontrolü, pek çok ülke açısından ehemmiyet taşıyor.

‘ABD’DEN ZENGEZUR TEKLİFİ’

Rusya idaresi, Azerbaycan’la Ermenistan ortasındaki bu müzakerelerden memnuniyet duyduğunu söylese de (Bunu Putin’in sözcüsü Dmitriy Peskov, kendisine gelen bir soruya tek cümlelik karşılığıyla geçiştirircesine tabir etti.) Moskova’nın bu gelişmelerden dert duymaması mümkün değil. Zira birincisi, Rusya’nın Ukrayna’da batağa saplanmasından yararlanan Azerbaycan’ın Karabağ’ın tamamını geri alması sonucunda Rusya’nın Güney Kafkasya’da Ermenistan’la Azerbaycan ortasında hakemlik yapma imkanı ortadan kalktı. Şimdiki müzakerelere “hakemsiz görüşmeler” dense de aslında burada geri planda Avrupa Birliği ile ABD duruyor. İkincisi ve bunun kadar kıymetlisi, çeşitli Amerikan yayın organları, Trump idaresinin Zengezur Koridoru’nun yönetiminin bir ABD firmasına verilmesini teklif ettiğini ve bu bahsin taraflarca görüşüldüğünü duyurdu. Rusya’nın kendi art bahçesi olarak gördüğü, İran’ın ise kuzeyde nefes aldığı nokta olan bu koridorda ABD’nin varlığı, ne Rusya’nın ne de İran’ın istek edebileceği bir durum. Yakın geçmişte hayal bile edilemeyecek bu gelişmeler, Rusya’nın Ukrayna’da batağa saplandığı, İran’ın ise İsrail’le savaş sonucunda güç kaybettiği kurallarda meydana geliyor.

PAŞİNYAN ZORDA

Ne var ki bu durum, Rusya’nın Güney Kafkasya’da çaresiz olduğu manasına gelmiyor. Evvelce de yazdığımız üzere Ermenistan Başbakanı Paşinyan’ın kamuoyu dayanağı, yüzde 10’larda. Paşinyan’ın bu kadar dayanak kaybetmesinin en değerli bir nedeni, Azerbaycan’ın 2023’te bütün Karabağ’ı geri alması, Ermenilerin burada kurduğu kelamda devletin yöneticilerinin Azeri kuvvetlerine tutsak düşmesi ve Paşinyan’ın bu mevzuda bir şey yapmadığının düşünülmesi, 100 binden fazla Karabağ Ermenisinin Ermenistan’a göçmen olarak gitmesi ve bütün bunların karşılığında Ermenistan’ın Azerbaycan’dan hiçbir şey alamamış olması. Bunlar, Ermenistan’da milliyetçi hareketlerin hükümete karşı çabasına eksiksiz yer sunuyor. Paşinyan idaresi de kendisine karşı çıkabilecek bu güçleri etkisizleştirme gayretinde. Kiliseyle ortasındaki arbedeyi detaylı olarak iki hafta evvel “sünnetli siyaset” başlıklı yazımda belirtmiştim. Geçen hafta da radikal milliyetçi Taşnaksütyun Partisi’ne üye yedi kişi, terör hareketi hazırladıkları gerekçesiyle tutuklandı. Gelecek hazirandaysa parlamento seçimleri var. Paşinyan’ın kendi kamuoyuna “Şunları verdik ancak bunları aldık” diyebilecek bir kazanım gösterememesi, hem onun iktidarının hem de Güney Kafkasya’da kurulmaya çalışılan yeni sistemin sonunu getirebilir. Önümüzdeki haftalarda yazmaya devam edeceğimiz üzere önümüzdeki bir yıl, Baltık devletleri ve Belarus’tan başlayıp Ukrayna ve Karadeniz’den geçerek Güney Kafkasya ve Hazar’a ulaşan sınır üzerinde pek çok tansiyona hamile.