Deniz Berktay ile Kuzeyden Notlar: Ermenistan ve İran’da yeni denklemler
Rusya-Ukrayna Savaşı, Putin’in öngördüğü üzere kısa periyodik bir “özel operasyon” olmak yerine uzun bir savaşa dönüşünce Ukrayna macerası tam da Batılı ülkelerin istediği halde,Rusya’nın gücünü tüketen bir batak haline geldi.
Gerek Ortadoğu’da gerekse Kafkasya’da dengelerin değişmeye başlaması hiç elbet Rusya’nın buralarda eski güç istikrarını sürdürmeye yetecek gücü ayıramamasıyla, Ukrayna’ya saplanmış olmasıyla da alakalı.
İsrail, ABD’nin Ortadoğu’daki baş müttefiki olsa da İsrail’in Rusya’yla ilgileri güçlü ve bu münasebet, her iki taraf için de değerli. Rusya için İsrail, Batı’nın yaptırımlarını delmesini sağlayan bir pencere demek. İsrail, Rusya’ya yönelik yaptırımlara katılmadığı üzere Zelenski’nin ısrarlarına karşın Ukrayna’ya silah vermedi. Bağlar son iki yılda bozulsa da Rusya, İsrail’i gözden çıkarma niyetinde değil mutlaka. Detayları bir öbür yazıya bırakarak şimdilik şunu söyleyelim, Rusya, ABD’nin bölgedeki tesirine karşı çıksa da İran ile İsrail ortasında dengeyi bulmaya çalışıyor. Putin’in bir taraftan İran’ın nükleer enerjiyi barışçı olarak kullanma hakkını savunurken öteki taraftan İsrail’in güvenlik korkularına hürmet gösterdiğini açıklaması, bu anlayışı yansıtıyor.
PAŞİNYAN’I GÜÇ GÜNLER BEKLİYOR
Geçen hafta Emenistan Başbakanı Nikol Paşinyan Türkiye’ye “tarihi” ziyarette bulundu. Bildiğimiz üzere Türkiye’yle Ermenistan, bilhassa 2020 yılındaki Karabağ Savaşı’ndan sonra olağanlaşma uğraşlarına girdi. Karabağ Savaşı’ndan kısa müddet evvel Paşinyan’ın karısı, elinde tüfekle Karabağ’da poz verirken savaşın akabinde Paşinyan’ın öncelikleri temelden değişivermiş, Paşinyan, Karabağ’dan çekilmenin Ermenistan için kayıp olmadığını söylemeye başlamıştı. Türkiye ve Azerbaycan’la alakalarda attığı adımlar da ülke içinde milliyetçi kesitlerin kendisine hain damgası vurmasına neden oluyor.
Paşinyan, İstanbul ziyaretinde, Kumkapı’daki Ermeni Patrikhanesi’ni ziyaret etti. Lakin ne hikmetse patrikhanenin o gün kapalı olacağı tuttu! Paşinyan kiliseyi ziyaret ettiğinde ortalıkta bir tek rahip yoktu. Kendisini Ermeni cemaat okulunun müdürü karşıladı. Ermeni cemaatinin gazetelerinden Agos, bunun, Paşinyan’ın Ermenistan’daki Ermeni Gregoryen (Apostolik) Kilisesi’ne karşı halinden kaynaklandığını söylüyor.
Ermenistan’daki Ermeni Apostolik Kilisesi, Karabağ Savaşı’ndan sonra Paşinyan’a düşman kesilmiş hatta savaşın çabucak akabinde Paşinyan’ı istifaya davet etmişti. Bu kilise ayrıyeten Ermenistan’da toplumun en güvendiği kurumların başında geliyor. Paşinyan’ın şimdiki reytingi ise yüzde 10’larda sürünüyor. Kilise siyasette çok tesirli. Paşinyan kiliseyle savaşa girdi ve kilisenin başının (Katolikos) gayri yasal çocuğunun olduğunu, kilise yetkililerinin bağışları cebe indirdiğini söylemeye kadar gitti. Paşinyan’ın karısıysa papazları pedofilli ile suçladı. Öte yandan Ermenistan’ın en zenginlerinden olan ve Rus vatandaşı olan Samvel Karapetyan geçen hafta kiliseye dayanak çıkıp Paşinyan’a bayrak açınca tutuklanıverdi. Karapetyan, Paşinyan tersi milliyetçi muhalefeti birleştirebilecek güce sahip olduğu için Paşinyan tarafından sakıncalı görülüyor. Gelecek yılın haziranında Ermenistan’da seçimler var ve Paşinyan bu türlü güçlü bir muhalefeti yenebilir mi belirli değil.
Ermenistan’la olağanlaşma birinci başladığında Rusya, bölgede hakem durumundaydı. 2023 yılında Ermenistan’ın Karabağ’dan büsbütün çıkartılması ise Türkiye ve Azerbaycan’ın, Rusya’nın hakemliğine karşı da bir başkaldırısı olmuştu. Şu anda Rusya, Ermenistan’da milliyetçi muhalefetle yakın bağlantıda. O nedenle, Paşinyan’la muahedeye varılsa bile bu ne kadar uzun ömürlü olur aşikâr değil. Belirsizlik maalesef bütün bölgenin geleceği için kelam konusu.
