Bilim insanlarından çarpıcı araştırma: Yalanı anlamak sanılandan zor
Günlük hayatın kaçınılmaz bir modülü olan palavra, adalet sisteminden insan bağlarına kadar pek çok alanı etkiliyor. Buna karşın beşerler palavrası yakalamakta epey başarısız. UBC’den Prof. Leanne ten Brinke’nin Law and Human Behavior mecmuasında yayımlanan son araştırması, palavranın nasıl ortaya çıktığına dair yaygın inanışları sorguluyor.
YALANI ELE VEREN İPUÇLARI VAR MI?
Prof. ten Brinke, daha evvel 2012’de yaptığı bir çalışmada dört davranışın palavrası ortaya çıkarmada kıymetli olabileceğini öne sürmüştü. Bunlar; daha az söz kullanma, “belki” ya da “sanırım” üzere çekimser tabirler, kaş kaldırma ve gülümseme olarak sıralanmıştı. Bu belirtiler, kayıp yakınları için kamera karşısında his yüklü davetler yapan ve sonradan hatalı oldukları ortaya çıkan şahısların incelenmesiyle belirlenmişti.
YENİ ÇALIŞMA NE GÖSTERDİ?
Ten Brinke’nin yeni araştırması, bu ipuçlarının farklı olaylarda tekrarlanıp tekrarlanamayacağını test etti. Lakin sonuçlar beklendiği kadar kesin olmadı. Kimi davranışlar tekrar gözlemlenirken, kimileri hiç ortaya çıkmadı. Genel olarak ise ipuçları, palavrası tesadüften daha yeterli bir doğrulukla ortaya koyamadı. Bu durum, palavrası tek bir davranış modeline indirgeme eforunun zorluğunu gözler önüne serdi.
YALAN SÖYLEMENİN ZORLUĞU VE İNSAN PSİKOLOJİSİ
Ten Brinke’ye nazaran, bilhassa “yüksek riskli” anlarda yalancılar ikna edici görünmeye o kadar çok efor harcıyor ki daha fazla işaret verebiliyorlar. Güçlü hisler da kişinin gerçek hislerini gizlemesini ya da sahteleştirmesini zorlaştırabiliyor.
Klinik psikolog Dr. Samantha Rodman Whiten ise insanın evrimsel olarak güvenmeye yatkın olduğunu belirtiyor:
“Birbirimize inanmak ve işbirliği yapmak, cins olarak hayatta kalmamızın temelidir. Güvenmek, aile ve toplum ilgilerinde sağlıklı bir işleyiş sağlar.” Lakin palavra ortaya çıktığında bunun duygusal sonuçları ağır olabiliyor. Whiten, “Bir palavra açığa çıktığında bu beklenmedik bir ihanet olarak görülür. Bu durum, dünyanın özünde yeterli bir yer olduğu fikrimizi sarsar ve uzun vadede diğerlerine olan itimadımızı azaltır” diyor.
