BETAM Direktörü: Büyüme yüzde 3’ün altına inerse işsizlik, iflas ve yoksullaşma artacak

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) Yöneticisi Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, son birkaç aydır firmaların eleman bulmakta zorlandığına işaret ederek “Büyüme yavaşlayıp işsizlik artınca bu çalışan her şeye razı olsa dahi bu sefer iş bulamayacaklar” dedi. Prof. Dr. Seyfettin Gürsel ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.

EKONOMİ DARALIYOR

Uygulanan sıkı para siyasetine karşın enflasyon neden istenen ölçüde düşmüyor?

Hizmet fiyatlarında büyük bir katılık var. Enflasyonu asıl artıran dört kalem var. Sıhhat ve eğitim. Orada çok yüksek artışlar oldu. Bir de otel lokanta fiyatları. Daha yeni yeni orada fiyatlarda sakinlik işaretleri var. Bence çok değerli kalem, kira. Kiralarda son birkaç aydır tekrar önemli bir gerçek artış başladı. Ancak TÜİK, TÜFE sepetinde mevcut kiralar takip ediyor. Bakan Şimşek iki yıl uygulanan kiradaki yüzde 25 artış sonunu kaldırınca kiralarda zemberek tekrar boşaldı. Son iki ayda enflasyon yüzde 3 civarında geliyor. Yalnızca kiranın 0.7 puan katkısı var. İster eğitim, ister sıhhat, bunlar çok temel ihtiyaçlar. Kirayı da düşününce bunların hiçbirini Merkez Bankası faiz artırarak aşağıya çekemez.

Peki faiz artışı neye yarıyor?

Kredileri kısıtlamaya, talebi düşürmeye yarıyor. Artık

kiranın, taleple ne ilgisi var? Yani Merkez Bankası faiz artırdı diye kiralar mı düşecek? Ya da eğitimde çocukları olanlar okullar artırım yapıyorsa oradan alıp devlet okullarına mı verecek? Sıhhatte ucuz hastane mi arayacaklar.

Öyleyse boşuna mı yükseliyor faizler?

Hayır. Bugüne kadar yükseltmesi makuldü fakat bundan sonra, daha da yükseltirse bu hizmet enflasyonunu kırabilir mi? Bence kuşkulu. Merkez yılsonu için koyduğu amacı büyük olasılıkla tutturacak. Lakin ondan sonra 2025 için çok önemli bir maksat var: Yüzde 17. Yüzde 20’lere indirse büyük muvaffakiyet olur. Lakin bunu nasıl yapacağını Merkez Bankası da bilmiyor. Büyük ihtimal fiyatlar üzerinde baskı gerekecek. Temmuzda taban fiyata artırım yapmadılar. Artık IMF ocakta fazla abartmayın, diyor. Birebir IMF büyüme kestirimini 3.2’den 2.7’ye indirdi. Yani diyor ki önemli bir iç talepte baskı yaratması, bütçe açığını kapatması, vergileri artırması lazım.

Vergileri daha da artırabilir mi?

Orada da bir sona ulaşmış üzere duruyor. Daha fazla vergi yükünü arttırması pek kolay olmayacak. 2025 gerçekten kritik bir yıl. Bir dönüm noktası da olabilir. Merkez Bankası ve Hazine ve Maliyet Bakanı Şimşek, gelirler ve maliye siyasetinde nasıl bir yol izleyecek aşikâr değil. Son birkaç aydır AKP’den de alışılmamış sesler çıkmaya başladı. Artık faiz indirin, iktisat daralıyor diye. Bu iktidar için çok kıymetli bir sorun. İktisat açıkça daralıyor, büyüme yüzde 3’ün altına gelirse ne olacak. Bu gereğince istihdam yaratılmayacak demektir. İflaslar başlayacak.

Bu ihtimal var yani 2025 için?

Eğer büyüme yüzde 3’ün altına düşerse iflaslar katiyetle artar. Endüstride çok açık bir daralma var. Hizmetlerde de sakinlik emareleri yavaş yavaş geliyor. İhracat da duraklamaya başladı. İşsizlik kaçınılmaz olarak artacak. Fakirleşme artacak. Ödenecek fatura ne kadar yüksek olacak onu da bilmiyoruz. İktidarın maksadı şuydu, enflasyon daha süratli düşecek, büyümeden de çok büyük taviz vermeyeceklerdi. Ancak artık bu türlü olmayacağı anlaşılıyor.

Bedeli kim ödeyecek?

Tabii ki vatandaş. Esasen ödüyor. Vatandaş bedel ödedikçe seçimlerde bunun intikamını alır mı? Bence iktidarın kendine sorduğu soru bu. 2025’te enflasyon gereğince düşmezse büyüme kestirim ettiklerinin altında çıkar, işsizlik daha yüksek seviyelere çıkarsa ne yapacaklar? Ya siyaset değiştirip enflasyonu yine hortlatacaklar, ya enflasyonla çabayı bırakmayacaklar, sakinlik 2026’da da devam edecek.

YÜZDE 20 ÇOK TEHLİKELİ ORAN

Belli ki 2025 daha yangın yeri üzere mi görünüyor?

2025 daha sıkıntı görünüyor. Muhakkak 2025 çok büyük gelişmelere hamile. Enflasyon 2025’in sonunda yüzde 20’lere düşürülebilir mi, hasar ne durumda? Büyüme ne kadar düştü? İşsizlik ne kadar artıyor? Bunları lakin 2025’in bahar aylarında göreceğiz. Faiz artırmayla enflasyon düşerdi. Lakin canına okumuşlardı. Faizler niyet enflasyonu da düşecekti. Haydi diyelim ki enflasyonu yüzde 20 küsüre indirdiniz bu oran da çok tehlikeli bir enflasyon. Daha fiyatlar bastırılmamış, istikrara kavuşmamış demek.

ELEMAN BULMAK ZOR

Beşeri sermaye konusunda çok önemli dert var, gençler de gidiyor?

İşgücü piyasası gereğince dikkatli takip edilmiyor. İşsizlik oranları o denli gereğince ne olup bittiğini açıklamaya yetmiyor. İşsizlik bugün yüzde 8’lerde. Lakin işgücü piyasasında son birkaç aydır yeni bir sorunu görmeye başladık. Firmalar eleman bulmakta çok zorlanıyorlar. Normalinde zati daima tam aradıkları vasıfta eleman bulamıyorlardı. Fakat şu anda bilhassa inşaatta vasıflı usta bulmak zorlaştı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile araştırma yapıyoruz. Personel bulma zorluğu öbür dallarda de artmış durumda. Firmalar birinci işe alımlarda minimum fiyatın üstünde fiyat vermek istemiyorlar. Lakin iş arayanlar en az minimum fiyatın yüzde 30 üstünde fiyat talep ediyorlar. Yeni eleman bulmak daha da güçleşmiş üzere gözüküyor. İş arayanlarla işgücü talep edenler ortasındaki uyumsuzluk giderek artıyor.

BİRİNCİ UNSUR EĞİTİM

Okullar gerçek kesiminin muhtaçlığı olan donanımda genç yetiştiriyor mu?

Onlar alışılmış istiyorlar ki devlet bunlara talep ettikleri, istedikleri vasıfları kazandıran bir eğitim versin, hazır gelsinler. Bu türlü olmuyor zira eğitim zati feci durumda. Bilhassa bayanların işgücüne iştiraki çok temel yapısal sorun. Üniversite mezunu kadın-erkek sayısı eşitlendi. Ancak yüksek tahsilli bayanlardaki işsiz oranı erkeklerin 1.5 katı. Bu ileride bayanların işe girmesi konusunda caydırıcı da olabilir mi?

İşçi bulma sorunu gelecek periyotta büyüyecek yani?

Büyüyecek üzere duruyor. Büyüme yavaşlayıp işsizlik artınca bu sefer çalışan her şeye razı olsa dahi bu sefer iş bulamayacaklar.

Krizden çıkış için acil olarak hangi yapısal ıslahatlar hayata geçirilmeli?

Eğitim birinci unsur. Zira kalite giderek düşüyor. Yatırımlara sübvansiyon dayanaklar açıkladılar bunların birçok rasyonel değil. İleri teknolojiyi geliştirecek firmalara takviyeler verilmeli. Üçüncüsü işgücü piyasası ıslahatı. İtimat olmadığı için yatırım da gelmiyor. Ne iktisat siyasetlerine ne adalete itimat var.