Ayvalık Uluslararası Film Festivali’nde ‘Biz Radyoyu Çok Sevdik’ belgeseli dünden bugüne ayna tutuyor: ‘Darbeciler kadın sesi istemiyor…’
Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), 1 Mayıs 1964’te özerk bir kamu kuruluşu olarak radyo yayınlarına başlamıştı. Tam da 1961 Anayasası’nın özgürlük rüzgârlarının estiği yıllar…
TRT’nin kuruluşu sırasında açılan imtihanlara binlerce kişi başvuruyor, yalnızca aşikâr kademeleri muvaffakiyetle tamamlayan bireyler kuruma girebiliyordu. Bu büyülü yeni teknolojinin tesiri çok kısa müddette Türkiye’nin tüm kılcal damarlarına yayıldı, artık herkes bu “sihirli kutu”nun başından ayrılmıyor, pür dikkat onu dinliyordu. Radyocular bir köye gittiğinde bir yıldız üzere karşılanıyor, komşu köylerden bile beşerler onları görmeye geliyordu. Bu sırada kendilerine gönderilen mektuplar ise çuvallarla TRT’ye taşınıyordu.
O imtihanlar sonucunda TRT’ye giren spiker ve prodüktörler ortasında çok sayıda bayan da vardı. Kurum içinde “cici kız” diye anılan bu bayanların pek de kendilerinden beklenen halde “cici” olmadıklarının ortaya çıkması pek uzun sürmeyecekti. Zira Türkiye, sonraki 20 yılda “gerici” iki darbeyle sarsılırken bu bayanlar hem darbecileri hem de bayan düşmanı erkekleri “yıldıracaktı.”
“Biz Radyoyu Çok Sevdik” belgeseli, özel arşiv kayıtlarını yeni söyleşilerle birleştirerek farklı periyotlarda TRT’de çalışmış bu bayanların seslerini bir ortaya getiriyor. Bilhassa 70’lerde vazife yapmış radyocu bayanların ferdî hikayeleri art geriye sıralanırken Türkiye’de bir periyodun kitle irtibat aracı olmuş radyonun öyküsü, o yılların Türkiye’sinin fotoğrafını de çiziyor.
Bugünkü sansür ve baskı ortamını anımsatan belgeselin Ayvalık Memleketler arası Sinema Festivali’ndeki gösteriminde izleyicilerin gözyaşlarını tutamamasının bir nedeni de bu. Fakat gösterim sonrası sahneye çıkan, sinemada de konuşmaları yer alan eski radyocuların üstüne basa basa söylediği bir şey var: “O vakitler güzel günlerimizmiş.” Zira o vakitlerde da gebe halleriyle, yeni doğmuş bebekleriyle sürgüne gönderilen, vazife yeri değiştirilip radyo yayıncılığından “bayındırlığa” verilen bu bayanlar, uzun yıllar uğraşsa da davalarla kendi işlerine dönebilmiş. Kurumlarda hâlâ bu adaletsizliklere makûs gözle bakanlar ve kendilerine dayanak olanlar varmış.
ÇENGEL/ENGELS
Belgeselde anlatılıyor: Televizyonda bayan sesi istenmediği için radyoculuk yapmak zorunda kalmışlar. Büyük sanatkarlara sansür uygulandığına şahit olmuşlar. “Ordu’nun dereleri” türküsü bile sakıncalı bulunmuş. Türkçeye uygun sözcüklere üsttekiler alerji geliştirmişler; “yaşam” sözünün üstü çizilmiş, yerine “hayat” denmiş, “sözcük” yerine “kelime” yazılması zarurî tutulmuş, bu türlü uzun bir sansür listesi yapılmış. 1980 darbesinden sonra “Darbeciler bayan sesi istemiyor” diye sürülmüşler. Radyoculardan biri gülerek anlatıyor: “Çengel diyemezdik zira Engels olarak anlaşılır diye korkuyorlardı.”
Yine de yılmamışlar, “Mücadele bizi canlı tutuyordu. Kamu yayıncılığını gerçek bir halde, her saniyesini ülkenin faydasına olması için yaptık. Şayet onların dediği halde yapsaydık anayasaya karşıt olurdu” diyorlar. Sansüre karşı zekice formüller geliştirmişler, bir cümle yasaklandıysa o cümleyi farklı sözlerle birebir manaya gelecek biçimde yazmışlar. En değerlisi de örgütlenmiş ve TRT’nin özerk kalması için uğraşmışlar. Belgeselde TRT arşivi imajları yerine ferdî arşivlerden manzaralar yer alıyor zira TRT, eski çalışanlarının kendi programlarının kullanımı için bile yüksek telif bedelleri istemiş.
“Biz Radyoyu Çok Sevdik” belgeselinin çıkış noktası “Türkiye Tarihinde Bayan Radyocular” başlıklı kelamlı tarih projesi. Dünden bugüne bir ayna. İlerleyen vakitlerde dijital platformlarda da yerini alması bekleniyor.
Belgeselin direktörleri Nazan Haydari, Özden Cankaya ve Cem Hakverdi. Yer alan isimler ise şöyle: Aylin Özmenek, Bengül Erdamar, Demet Kayıran, Gülsevil Tüzün, Günseli Akol, İnci Gürbüzatik, Melek Dener, Müveddet Anter, Nursel Duruel, Özden Cankaya, Selma Özgökmen Özinanır, Şebnem Savaşçı, Tuba Ayberkin.
