Aşırı sıcaklar beynimizi nasıl etkiliyor?

Annesi Stephanie Smith “Aşırı sıcaktı. Çok ısınmıştı ve hayatımızda göreceğimiz en müthiş şeye tanıklık ettiğimiz düşünüyorduk. Lakin maalesef o denli olmadı” diyor.

Nöbetler bilhassa sıcak havada ortaya çıkmaya başladı. Yazın boğucu, nemli günleri geldiğinde aile tüm soğutma usullerine başvuruyor ve nöbetlerden kaçınabilmek için uğraş başlıyordu.

18 aylıkken yapılan bir genetik testin akabinde Jake’e Dravet Sendromu teşhisi konuldu.

Bu, bir cins epilepsinin de dahil olduğu bir nörolojik rahatsızlık ve her 15 bin çocuktan birini etkiliyor.

Nöbetlere sık sık zeka, zeka mahzuru de eşlik ediyor.

Ayrıca otizm ve dikkat bozukluğunun yanı sıra, konuşma, hareket, uyku ve yeme bozuklukları da görülüyor. Sıcak ve sıcaklıktaki ani değişimler nöbetlere yol açabiliyor.

Jake şu anda 13 yaşında ve annesi her hava değişiminde sayısız nöbetler geçirdiğini söylüyor.

“Yazları giderek ısınan hava ve sıcak hava dalgaları bu esasen yıkıcı hastalıkla yaşamanın yükünü daha da ağırlaştırıyor” diyor.

University College London’dan iklim değişikliğinin beyin üzerindeki tesirleri konusundaki öncü uzmanlardan Sanjay Sisodiya, Dravet Sendromu’nun sıcak havayla berbatlaşan çok sayıda nörolojik hastalıktan biri olduğunu söylüyor.

Epilepsi konusunda bir uzman olan Sisodiya, hastalarının ailelerinden sıklıkla sıcak hava dalgaları sırasında daha çok sorun yaşadıklarını dinledi.

“Ve kendi kendime, ‘Tabii yaa, iklim değişikliği beyni neden etkilemesin?’ diye düşündüm. Sonuçta beyindeki birçok süreç, bedenin sıcakla başa çıkmasında rol oynuyor.”

Sisodiya bu bahisteki bilimsel literatürü taradıkça, artan sıcaklık ve nemin birçok nörolojik hastalığı kötüleştirdiğini gördü.

Bunlara epilepsi, felç, beyin iltihabı, MS, migren ve başka birtakım hastalıklar da dahildi. Ayrıyeten iklim değişikliğinin beynimizdeki tesirinin şimdiden görünür olduğunu tespit etti.

Örneğin, iki yıl evvel Avrupa’da yaşanan sıcak hava dalgasındaki fazla ölümlerin yüzde 7’si direkt nörolojik sıkıntılardan kaynaklanıyordu. Emsal oranlar İngiltere’de 2022’de yaşanan sıcak hava dalgasında da görüldü.

Peki sıcaklık tıpkı vakitte beynimizin çalışma yolunu de etkileyebilir, bizi daha şiddete eğilimli, huysuz ve depresif hale getirebilir mi?

Yani dünya iklim değişikliği nedeniyle ısınırken, beynimize nasıl tesirleri olmasını bekleyebiliriz?

İnsan beyni beden ısımızdan nadiren bir dereceden fazla oluyor. Tekrar de beyinlerimiz bedenimizdeki en güce aç organlardan biri. Düşündüğümüzde, hatırladığımızda ve etrafımızdaki dünyaya reaksiyon verdiğimizde kıymetli ölçüde kendi ısısını da üretiyor. Bu da bedenimizin beynimizi soğutmak için çok çalışmak zorunda kalması manasına geliyor.

Bir damar ağında dolanan kan ısının sabit kalmasına ve çok ısının soğutulmasına yardımcı oluyor. Bu gerekli zira beyin hücrelerimiz ısıya karşı çok derecede hassas. Ayrıyeten, birtakım moleküllerin hücreler ortasında bildiri taşıma fonksiyonunun de sıcağa bağımlı olduğu sanılıyor. Bu da beynimiz çok sıcak ya da çok soğuk olduğunda aktif çalışmadıkları manasına geliyor.

Sisodiya “Bu karmaşık fotoğraftaki farklı ögelerin nasıl etkilendiğini tam olarak anlayamıyoruz” diyor.

Fakat tüm kesimleri birlikte düzgün çalışmayan bir saat üzere olduğunu düşünebiliriz

Aşırı sıcak tüm insanların beyninin çalışma biçimini değiştirebiliyor. Örneğin karar vermeyi olumsuz etkileyebiliyor ve insanların daha çok risk almasına yol açıyor.

Buna rağmen sıklıkla en büyük tesirin olumsuz etkiyi nörolojik rahatsızlıkları olanlar yaşıyor. Bunun çok sayıda nedeni var. Örneğin kimi hastalıklarda terleme olumsuz etkileniyor.

Sisodiya “Sıcaklığın düzenlenmesi beynin bir süreci ve beynin belirli yerleri düzgün işlemiyorsa sorun yaşanabilir” diyor.

Örneğin MS hastalığının kimi çeşitlerinde beden sıcaklığı etkileniyormuş üzere görünüyor.

Buna ek olarak nörolojik ve şizofreni üzere psikiyatrik rahatsızlıklarda kullanılan kimi ilaçlar beden sıcaklığının düzenlenmesini etkileyebiliyor.

Bu ilaçları kullananlar güneş çarpması tehdidine daha açık oluyorlar ve sıcaklık irtibatlı vefat riskleri daha yüksek.

Aşırı sıcaklar, bilhassa de artan gece sıcaklıkları insanların uykularını ve moralini etkileyebiliyor ve kimi hastalıkları daha da kötüleştirme potansiyeli taşıyor.

Sisodiya, “Çok sayıda epilepsi hastası için uygun uyuyamamak nöbet riskini artırıyor” diyor.

Kanıtlar sıcak hava dalgalarında bunama hastalarında hastaneye yatma ya da vefat oranlarının arttığını gösteriyor.

Bu kısmen yaşa bağlı olabilir, zira yaşlandıkça beden sıcaklığını düzenleme kabiliyeti azalıyor. Lakin bilişsel engelli olmaları birebir vakitte çok sıcağa ahenk sağlamakta zorlanmalarını beraberinde getiriyor. Örneğin kâfi sıvı almayabiliyorlar, pencereleri kapatmayı unutabiliyorlar ya da dışarı çıkmamaları gereken sıcak havalarda dışarı çıkıyorlar.

Artan sıcaklıklar felç olaylarında ve vefatlarında yükselişle de ilişkilendirildi.

Bir çalışmada 25 ülkenin felçten vefat bilgileri incelendi. Araştırmacılar iskemik felç olaylarındaki 1000 vefatta, en sıcak günlerin iki ek mevt getirdiğini tespit etti.

Sussex Üniversitesi Hastanesi’nden Geriatri uzmanı Bethan Davis, “Bu çokmuş üzere görünmeyebilir. Lakin dünya genelinde her yıl yedi milyon kişi felçten ölüyor. Sıcaklık yılda 10 binden fazla ek vefata yol açıyor olabilir” diyor.

Davis ve çalışma arkadaşları iklim değişikliğiyle bu durumun ilerleyen yıllarda kötüleşeceği ihtarında bulunuyor.

Sıcaklık irtibatlı felç hadiselerinde orta ve düşük gelirli ülkeler üzerinde orantısız bir yük oluşacak.

Bu ülkeler zati iklim değişikliğinden en çok etkilenen ve en çok felç hadisesinin görüldüğü yerler.

Davies, “Artan sıcaklıklar hem ülkeler ortasında hem de ülke içinde sıhhatteki eşitsizlikleri büyütecek” diyor.

Giderek artan ispatlar, hem yaşlıların hem de düşük sosyo ekonomik konumdakilerin sıcaklık ilişkili vefatlar manasında daha büyük bir risk altında olduğuna işaret ediyor.

Daha sıcak bir dünya birebir vakitte en küçüklerin beyin gelişimine de ziyan veriyor.

Londra’daki Imperial College’tan global bayan sıhhat profesörü Jane Hirst, “Aşırı sıcaklar ve prematüre doğum üzere makûs doğum deneyimleri ortasında bir bağ var” diyor.

Geçtiğimiz günlerde yapılan bir araştırmada sıcak hava dalgalarının erken doğumların yüzde 26’sıyla bağlı olduğu saptandı. Erken doğum çocuklarda beyin gelişiminde gecikmelere ve bilişsel meselelere yol açabiliyor.

Fakat Hirst, “Daha bilmediğimiz çok şey var” diye de ekliyor.

“Kim en büyük tehdit altında ve neden? Zira birçok çok sıcak ülkelerde her yıl doğum yapan 130 milyon bayan var ve bu durum onların başına gelmiyor.”

İklim değişikliği yüzünden görülen çok sıcaklar beyne ek bir yük de bindirebilir ve nörolojik hastalıklara yol açan hasara daha açık bir hale getirebilir.

Sıcaklık tıpkı vakitte olağanda beyni koruyan bariyeri de etkileyebilir. Bu da toksinlerin, bakterilerin ve virüslerin beyin dokusuna ulaşma riskini artırabilir.

Sıcaklıklar arttıkça, bu daha değerli bir hale gelebilir. Zika, chikungunya ateşi ve dang humması üzere nörolojik hastalıklara yol açan virüsleri bulaştıran sivrisineklerin yayılması da.

İsviçre Tropikal ve Kamu Sıhhati Entsitüsü’nden Tıbbi entomoloji uzmanı Tobias Suter, “Zika virüsü fetüsleri etkileyebiliyor ve mikrosefaliye yol açabiliyor” diyor.

“Artan sıcaklıklar ve daha ılıman geçen kış ayları sivrisinek üreme periyodunun yılın daha erken devrinde başlayıp, daha geç bitmesi manasına geliyor.”

Sıcak hava dalgaları birçok faktörü etkileyebilme gücüne sahip. Hudut hücrelerinden, intihar riskine, iklim tasasından nörolojik hastalıklarda kullanılan ilaçlara kadar.

Fakat sıcaklıkların beyinlerimizi nasıl etkilediği hala bilim insanları tarafından araştırılıyor.

Sıcaklık insanları farklı etkiliyor. Kimileri sıcak havada daha âlâ faaliyet gösterirken, kimileri katlanılmaz buluyor. Sisodiya, “Sıcağa bu farklı hassaslıkta farklı ögeler rol oynuyor olabilir ve bunlarda biri de genetik olabilir” diyor.

Yanıtlanması gereken birçok diğer soru da var. Mesela en büyük etkiyi yapan azamî sıcaklık mı, sıcak hava dalgasının mühleti mi yoksa gece sıcaklıkları mı?

Her insan ya da her nörolojik hastalık için bu farklı olabilir. Ancak en büyük tehdit altındakileri korumak ismine stratejiler geliştirmek için kimin, neden risk altında olduğunu tespit etmek hayati kıymette. Bunlara erken ihtar sistemleri ya da günlük çalışanların çok sıcaklar nedeniyle çalışamadıklarında kaybettikleri parayı tazmin eden bir sigorta sistemi üzere.

Temmuz 2023 şimdiye kadar görülmüş en sıcak ay olarak kayıtlara geçtiğinde BM Genel Sekreteri Antonio Guterres “Küresel ısınma çağı sona erdi, global kaynama çağı geldi” demişti.

İklim değişikliği artık geldi ve ağırlaşıyor. Sıcak beyin devriyse yeni başlıyor