Araştırma sonucu ortaya koydu: Türkiye’de yaşayan mühendisler gelecekten ‘kaygılı’

TMMOB’ye bağlı Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi tarafından 2021 yılından bu yana yapılan “Mühendisler Araştırması” yayımlandı.

Araştırma ülke genelinde 9 bin 561 kişinin iştirakiyle gerçekleştirildi. Türkiye’de yaşayan mühendis, mühendislik öğrencisi, emekli ve iş arayan mühendislerin iş, hayat ve eğitim şartlarını tekrar ortaya koymayı amaçlayan araştırmanın raporu MMO İstanbul Şubesi’nde gerçekleştirilen basın toplantısıyla kamuoyu ile paylaşıldı.

VERİLER PAYLAŞILDI

TMMOB Makina Mühendisleri Odası Başkanı Yunus Yener konuşmasında araştırma bulguları üzerinden yüzdelikleri çıkardı ve dinleyiciler ile paylaştı.

Yener’in konuşması şöyle:

“Araştırma bulguları üzerine İstanbul Şubemizin Başkanı birazdan ayrıntılı bir sunuş yapacak. Bu nedenle ben yalnızca kimi değinilerde bulunacağım. Çabucak belirteyim, aşağıda vereceğim yüzdelerin ondalık kısımlarını izleme, manaya kolaylığı olması hedefiyle çıkardım.

2025 yılı prestijiyle çalışan mühendislerin;

• Yüzde 76’sının insani temel gereksinimlerini, yüzde 87’sinin toplumsal aktivite ve ferdî harcamalarını rahat bir biçimde karşılayamadığı
• Yüzde 89’unun ülke ekonomik şartlarının çalışılan kesimi ve işlerini direkt etkilediğini
• Yüzde 74’ünün ülkemizdeki en kıymetli sorunu yolsuzluk olarak gördüğü
• Yüzde 33’ünün yakın gelecekte öteki bir ülkede yaşamak istediği; ülke değiştirmeyi en çok isteyenler ortasında 18-22 yaş aralığındakilerin oranının yüzde 57; 23-30 yaş aralığındakilerin yüzde 51; bayanlarda yüzde 36; erkeklerde yüzde 32 olduğu
• Yüzde 79’unun üniversitelerdeki öğrenci sayısının muhtaçlık fazlası olduğunu, yüzde 91’inin verilen eğitim kalitesinin düşük olduğunu düşündüğü
• Yüzde 77’sine nazaran son yıllarda meslek prestijinin azaldığı
• Yüzde 86’sının TMMOB ile SGK ortasında mühendislik taban fiyatı protokolü yapılmasını istediği
• Yüzde 67’sinin yoksulluk hududu olan 76 bin 922 TL’den daha düşük fiyat aldığı
• Fazla mesai yapanların yüzde 25’inin tam hakedişlerini alabildiği; yüzde 58’inin hiçbir hakediş alamadığı
• 23-30 yaş aralığındakilerin yüzde 50’sinin mobbinge maruz kaldığı; 31-50 yaş aralığında mobbing oranının yüzde 49: bayanlarda yüzde 66,5; erkeklerde yüzde 45,3 olduğu
• Yüzde 56’sının son 1 yılda gelirindeki artışın minimum fiyattaki yüzde 30’luk artışın altında kaldığı; yüzde 76’sının gelirlerinde resmi enflasyona karşı azalma olduğu
• Yüzde 55’inin son 1 yılda kendisini mesleksel olarak geliştiremediği; yüzde 40’ının önümüzdeki 1 yılda işlerine olağan bir halde devam edemeyeceği (işyeri değiştirmek istediği)

Mühendislik öğrencilerinin;

• Yüzde 79’unun okullarının mesleksel gelişime katkısını tam manasıyla kâfi bulmadığı
• Yüzde 64’ünün eğitim süreçlerinde ekonomik olarak zorlandığı
• Yüzde 49’unun staj yahut iş bulmada üniversitesinden dayanak alamadığı

Emekli mühendislerin;

• Sadece yüzde 9,74’ünün emekli aylığı ile geçinebildiği, yüzde 90,26’sının geçim zorluğu çektiği
• Yüzde 81’inin emekli olduktan sonra değişen müddetlerde çalışma hayatına devam ettiği
• Yüzde 75’inin deneyim ve yetkinliklerini yeni mühendis ve adaylarına aktarmak istediği lakin yüzde 66’sının bunun için uygun koşul/ortamları bulmakta zorlandığı

İş arayan mühendislerin;

• 31-50 yaş arasındakilerin yüzde 36’sının, 51-64 yaş arasındakilerin yüzde 53’ünün 12 aydan daha uzun müddettir iş aradığı
• Yüzde 83’ünegöre son yıllarda iş arama süreçlerinin daha da kötüleştiği

Kadın mühendislerin;

• Yüzde 78’inin iş ve aile ömrünü birlikte yürütmekte zorlandığı
• 81’inin işyerinde cinsiyete dayalı sorunlar yaşadığı
• Yüzde 88’inin iş yerinde yükselme fırsatları ve terfi konusunda cinsiyet eşitsizliğine uğradığı
• Yüzde 77’sinin meslek seçiminde cinsiyet tesirinin olduğunu düşündüğü saptanmıştır.

“MÜHENDİSLER GEÇİNEMİYOR”

Bu data ve bulgular, genel olarak ülkemizin içinde bulunduğu olumsuz durumu; özel olarak da bayanı erkeği, öğrencisi ve meslek ömrüne girmiş olanı ile iş arayanı, emeklisi ve emekli olduğu halde çalışanı ile mühendisler ve mühendisliğin içinde bulunduğu güç şartları açıklıkla yansıtmaktadır. Mühendisler geçinemiyor, hak ettikleri fiyatları alamıyor, iş garantileri yok, meslekleri değersizleştiriliyor.

Kamuda çalışan mühendisler liyakat dışı atama ve özlük haklarının gaspı ile karşı karşıya. Özel bölümde çalışanlar uzun çalışma saatleri, düşük fiyatlar ve örgütsüzlük içinde emek sömürüsüne maruz kalıyor. Teknik eğitimin niteliksizleştirilmesi, imtihan sitemlerinin adaletsizliği, plansızca açılan mühendislik kısımlarıyla işsiz mühendis orduları yaratılması, mühendislik emeğinin sömürüsü, fiyat ve gelir adaletsizliği, teknik takımların etkisizleştirilmesi, meslek odalarının Anayasal vazife ve yetkileri ile kamusal kontrol işlevlerine müdahale üzere kaç sorun var.

Bu gerçeklik ülke, kamu-halk faydasına mühendisliği şiar edinmiş mühendisler olarak, eğitimden üretim ve hizmet alanlarına dek geçmişte mühendisliğe verilen kıymet ve prestiji tekrar kazandırma çabamızın ne kadar haklı olduğunu ortaya koymaktadır. Bu araştırma, esasen ülkenin teknik aklı olan mühendislerin bugünkü gerçekliğini, yarına dair dert ve taleplerini açığa çıkarıyor ve bize bir kere daha gösteriyor ki, bu ülkede mühendislik yapmak her geçen gün daha fazla gayret, daha fazla direnç ve mesleksel örgütlülük gerektiriyor.

Özellikle belirtmek istiyorum, mühendislerin sıkıntıları ile tüm halkın sıkıntıları iç içedir, temaslıdır. Gelir adaleti, iş hayatında adalet, toplumsal cinsiyet eşitliği, nitelikli eğitime erişimde adalet, liyakat, garantili çalışma ve insanca hayat, ortak problemlerimizdir. Halk yoksulluğa, gençlik ümitsizliğe mahkûm değildir. Bilimin, mühendisliğin, emeğin ve dayanışmanın gücüyle bu sistem değişebilir.

Bu araştırma bize bir yol haritası sunuyor. Vazifemiz mevcut duruma karşı ortak gayret tabanları oluşturmak, meslektaşlarımızın taleplerini büyütmek, kamusal siyasetleri tekrar ve daha üst bir seviyede inşa etmektir. Makina Mühendisleri Odası olarak mühendisliğin onurunu, emeğin pahasını, bu ülkenin geleceğini savunma sorumluluğumuzu yerine getirmeye devam edeceğiz. Boşuna okumadık, burada ülkemizdeyiz, halkımızın refahına yönelik ömür şartlarının tesisi için uğraş etmeye devam edeceğiz diyoruz. Yaşasın örgütlü mücadelemiz!”

MÜHENDİSLERİN YÜZDE 91’İ EKONOMİYİ ‘KÖTÜ’ BULUYOR

İstanbul Şube Yönetim Kurulu Lideri Ezgi Kılıç‘ın araştırma sonuçlarına ait konuşması ise şu halde.

“Bugün burada, sırf bir raporun sonuçlarını paylaşmak için değil, ülkenin teknik aklını temsil eden mühendislerin yaşadığı gerçeklikleri kamuoyuna duyurmak, bu gerçekliğe karşı tahlil yollarını birlikte konuşmak için bir ortadayız. TMMOB Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi olarak, 2021 yılından bu yana İstanbul’da yaşayan mühendislerin meselelerini, beklentilerini ve taleplerini ortaya koymak için sürdürdüğümüz araştırma çalışmalarını, bu yıl Oda Merkezimizin katkısıyla Türkiye geneline taşıdık. Böylelikle birinci sefer, ülkenin dört bir yanından 9561 mühendis ve mühendislik öğrencisinin iştirakiyle, Türkiye’de Yaşayan Mühendisler Araştırması’nı gerçekleştirdik.

Ancak bu çalışmayı sıklıkla vurguladığımız üzere sırf bir data tahlili olarak görmüyoruz. Bu çalışma aslında Türkiye’de mühendislik emeğine yönelen sistematik taarruzun, bilim ve tekniğin kamudan koparılmasının, emek gücünün değersizleştirilmesinin belgelenmiş halidir. Hasebiyle meslektaşlarımız aslında ankete verdikleri cevaplarla birlikte bir nedensellik ve uğraş haritasını da sunmuş oluyor. Bu çalışmanın hazırlanmasına katkı sunan, emeğiyle güç veren tüm meslektaşlarımıza ve süreci özveriyle yürüten bütün arkadaşlarıma teşekkür ediyorum.

Sevgili dostlar, Az evvel belirttiğimiz üzere mühendislik, sadece hesap yapma işi değil; bilimle, teknikle topluma hizmet etme sorumluluğudur. Ve bir mühendislere verilen bedel, o ülkenin geleceğine verilen kıymetin aynasıdır. Fakat bugün bu aynaya baktığımızda gördüğümüz tablo ne yazık ki çok iç açıcı değil. 2025 yılı araştırmamız, yıllardır söylediklerimizi sayısal datalarla bir kere daha önümüze serdi.

Ülke Durumuna Bakış: Kriz Olağanlaştı, Yoksulluk Yaygınlaştı (Mühendislerin Ülke Durumuna Bakış Açısı)

Araştırmanın birinci kısmı, mühendislerin ülkenin gidişatına dair algısını ölçüyor. Lakin ortada yalnızca bir “algı” yok; direkt tecrübe var. Mühendislerin %91’i ülke iktisadını makûs ya da çok makûs olarak tanımlıyor. Bu, bir sektörel sorun değil, ülkenin üretim kapasitesinden kopmuş bir iktisadının mühendis emeğine biçtiği değer.

Bu tablo, uzun vakittir piyasacı siyasetlerin mühendisliği bir maliyet kalemi olarak gören anlayışının sonucudur. Araştırma sonuçlarına nazaran meslektaşlarımızın %75,97’si temel gereksinimlerini karşılayamıyor, %87,14’ü ise aktiviteler, hobiler üzere şahsî harcamalarını yapamıyor. Burada yoksulluk bir istisna değil; mesleğin normuna dönüşmüş durumda. Mühendislerin %91,54’ü mevcut ülke iktisadını kötü/çok makus bulduğu tabir ediyor, burada İstanbul biraz daha farklılaşıyor ve İstanbul’da yaşayan mühendislerin %92,73’ü mevcut ülke iktisadını kötü/çok makûs bulduğunu söylüyor.

Meslektaşlarımızın %89’a yakını ülkenin ekonomik şartlarının, çalıştığınız kesimi ve işinizi direkt etkilediğini düşünüyor ve birebir vakitte önümüzdeki 12 ay içerisinde bu durumun düzgüne gerçek gideceğine dair inanç da hayli düşük. Bu şartlar altında mühendislerin %95’i gelecekten korkulu. Genç mühendislerde bu oran %96’ya çıkıyor.

Göç Eğilimi Yükseldi, Mühendisler Ülkenin Geleceğinden Telaşlı (Mühendislerin Kent / Ülke Değiştirme İsteği ve Motivasyonu)

Yaşadığı kentten farklı bir kente taşınmak isteyenlerin oranı %30,69, 18-30 yaş ortası iştirakçilerde ise bu oran %45,92.Araştırmaya katılanların %32,95’i yakın gelecekte diğer bir ülkeye gitmek istiyor. Gençlerde bu oran %50’nin üstünde. Ve kent değiştirme motivasyonu %70 oranla ekonomik şartlar olarak öne çıkıyor. Burada ortaya çıkan bir çarpıcı sonuç da aslında şu: tıpkı soruyu 2021 yılında yönelttiğimizde yakın gelecekte farklı bir ülkede yaşamak isteyen meslektaşlarımızın oranı %17,24 olarak karşımıza çıkmışken, bu oran 2025 yılı Türkiye’de Yaşayan Mühendisler Araştırması’nda birebir sorunun sonucu %33’e dayanmış. Bu ülkenin mühendisleri, sadece iş değil, bir ömür hakkı arıyor. İnançlı, adil, üretken bir ömür. Ve bunu bulamadığı yerde, mecburen gitmeyi düşünüyor.

“EĞİTİM NİTELİKSİZ BULUNUYOR”

Öğrenciler Piyasacı, Niteliksiz Eğitime Mahkum Edildi (Mühendislerin Mesleğe ve Meslek Eğitimine Bakış Açısı)

Üniversitelerde eğitim gören mühendis adaylarının %90’ı aldıkları eğitimi niteliksiz buluyor. %79’u üniversitelerinin mesleksel gelişimlerine katkı sunmadığını söylüyor.

Aslında bu durum eğitimin piyasaya devredilmesiyle, kamu faydasına bilim üretiminin ikinci plana atılıp sırf “diploma dağıtılan” kurumlar haline dönüştürülmesiyle, denetimsizce açılan fakültelerle, laboratuvarı olmayan mühendislik kısımlarıyla direkt alakalı. Bugün meslektaşlarımız, mühendisliği okurken değil; mezun olduktan sonra kendi imkanlarıyla öğrenmek zorunda kalıyor. Bu da tabi ki bir maddi külfeti de yanı başında getiriyor.

Mühendislerin %77,49’u mesleksel prestijlerinin azaldığını söylüyor. Bu siyasi iktidarın mühendisliği itibarsızlaştırmasıyla, kentin kamusal alanlarının ranta açılmasına karşı çıkan kent plancılarının, mimarların, mühendislerin mahpusa atıldığı nizamın sonucu. Bir ülkenin teknik aklı sistem dışına itiliyorsa, bu sırf mühendislerin sorunu değil; o ülkenin geleceğiyle ilgili büyük bir tehdittir. Kamu kurumlarının tasfiyesi, teknik takımların etkisizleştirilmesi mühendisliği değersizleştiren en önemli ögelerdir.

Bildiğiniz üzere 2017 yılında TMMOB ve SGK ortasındaki minimum fiyat protokolü SGK tarafından tek taraflı olarak feshedilmişti. Bu protokolün özel kesimde çalışan genç meslektaşlarımızın gelir seviyesini garanti altına aldığı kadar, kayıt dışı istihdamın ve vergi kaybının engellenmesinde de değerli bir fonksiyonu vardı. Araştırma sonuçlarına nazaran mühendislerin %85,93’ü TMMOB ile SGK ortasında mühendislik minimum fiyatı protokolünün yapılmasını istiyor.

Emek Gücü Değersizleştirildi, Mühendislerin Geleceği Meçhul (Mühendislerin İş Hayatı + Mühendislerin İş Hayatındaki Değişim)

Mühendislerin yaklaşık %69,93’ü yoksulluk sonu olan 78.292 TL’nin altında fiyat alıyor. Bu oran üç büyükşehir için incelendiğinde Ankara için %61,09, İstanbul için %57,18 ve İzmir için ise %62,22 olarak karşımıza çıkmaktadır.

%56’sının gelir artışı, minimum fiyat artırımının bile altında kalmış.

%60’a yakını fazla mesailerini karşılıksız yapıyor.

%45’i yaptığı işi mesleğiyle direkt kontaklı bile bulmuyor.

Faal mühendislerin %28,70’i haftalık çalışma müddetlerinin yasal hudut olan 45 saatten daha fazla olduğunu belirtmişler. Birebir vakitte %55,73’ü son 1 yılda kendisini mesleksel manada geliştiremediğini söz etmişler. Ve tüm bu makus çalışma şartlarının yanı sıra birebir vakitte %37,52’si önümüzdeki 1 yılda işlerine olağan bir biçimde devam edemeyeceklerini düşündüklerini söylemiş meslektaşlarımız.

Bu bilgiler, sermayenin düşük maliyetli teknik eleman siyasetiyle, mühendislik mesleğini ucuz işgücüne çevirdiğini ortaya koyuyor. Bu tıpkı vakitte örgütsüzlüğün, denetimsizliğin ve meslek odalarının etkisizleştirilmeye çalışılmasının direkt sonucudur.

Mühendislik Öğrencileri Güvencesizlikle Boğuşuyor (Mühendislik Öğrencileri)

Az evvel meslektaşlarımızın eğitimle ilgili değerlendirmeleri burada da karşımıza çıkıyor. Mühendislik öğrencilerinin %79,2’si okullarının mesleksel gelişimine katkısını kâfi bulmadığını söz ediyorlar. Ve tabi ki ekonomik krizden en çok etkilenen kısımlardan biri gençler. Burada da öğrencilerin %72,3’ü eğitim süreçlerinde ekonomik olarak zorlandığını belirtiyorlar. Üniversitelerinde bu manada kâfi teknik takviyesi de bulmakta zorluk çeken öğrencilerin sadece %7’si üniversitelerinde tüm derslerinde kâfi takviyesi aldıklarını düşünüyorlar.

“MAAŞIYLA GEÇİNEMİYORLAR”

Emekliler Makûs Çalışma Şartlarına ve Yoksulluğa Zorunda Kalıyor (Emekli Mühendisler)

Ülkenin tüm meslek kümelerinin emeklilerinde olduğu üzere tabi ki emekli mühendislerin de durumu tüm bu tablodan bağımsız değil. Emekli mühendislerin %90’ı maaşıyla geçinemiyor.

%81,75’i ise emekli olduktan sonra çalışmaya devam etmiş. Bu, emeklilik değil; yoksulluğa mahkum bırakılmaktır. Emekli mühendislerin %75,1’i deneyim ve yetkinliklerini yeni mühendis ve adaylarına aktarmak istediğini söylüyor, tekrar bu bireylerin %66,25’i bunun için uygun koşul/ortamları bulmakta zorlandığını tabir ediyor. Mühendislik mesleği birikimle, deneyimle paha kazanır. Lakin emekli mühendislerimizin bilgisi, tecrübesi kıymetlendirilmek yerine adeta yok sayılıyor.

Oysa ki toplumsal hafızayı taşıyan bu kesim, genç mühendislerle buluşturulmalı, tecrübe transferi sistematik hale getirilmelidir.

İşsizlik ve İş Arayan Mühendisler Bekleyişe Mahkum (İş Arayan Mühendisler)

İş arayan mühendislerin yarısı 6 aydan uzun müddettir iş arıyor. Yaklaşık %84’ü iş arama sürecinin daha da kötüleştiğini söylüyor. %62’si bu süreçte mesleksel gelişimini sürdürememiş. İş aramak, bir sürece dönüşmüş durumda. İşsiz mühendis sayısı yalnızca istihdam eksikliğini değil, planlama eksikliğini ve sanayisizleşmenin boyutlarını da gösteriyor.

Kadın Mühendislerde İkili Yük, İkili Uğraş (Kadın Mühendislere Yönelik Sorular)

Bazı kesimlerde varlığını sürdüren ataerkil tertip, bayanların üretime katkısını ve emeklerini göz gerisi ederek, bayanların bu alanlarda belli rollerin içine sıkışmalarına sebep olabiliyor. Bilhassa de mühendislik üzere klasik tabirle “erkek işi” olarak görülen mesleklerde bayanlar, sadece işlerini en güzel formda yapmak için değil, tıpkı vakitte cinsiyet bariyerlerini aşmak için de uğraş etmek zorunda kalabiliyor. Burada bayan meslektaşlarımızdan aldığımız karşılıklar da bize bunu bir defa daha doğruluyor.

Kadın mühendislerin %78,72’si iş hayatı ve aile ömrünü birlikte yürütmekte zorlandığını, %81’i cinsiyet temelli meseleler yaşadığını, %88’i terfi süreçlerinde eşitsizlikle karşılaştığını belirtiyor.

Sonuç olarak bayan mühendisler hem “mühendis” hem “kadın” oldukları için işyerlerinde iki kat emek harcamak zorunda bırakılıyorlar.”