Türkiye’nin deprem gerçeğini gözler önüne seren 17 Ağustos’un üzerinden 26 yıl geçti: Acılardan ders alınmadı
17 Ağustos 1999’da meydana gelen ve Türkiye’ye büyük acılar yaşatan zelzelenin üzerinden 26 yıl geçti fakat alınmayan dersler tabloyu ağırlaştırdı. Marmara Bölgesi, 26 yıl evvel merkezüssü Gölcük olan 7.4 büyüklüğünde sarsıntıyla sarsıldı. Zelzele Ankara’dan İzmir’e kadar çok geniş bir alanda hissedildi. En az 18 bin 373 kişinin ömrünü yitirdiği, 48 bin kişinin yaralandığı sarsıntı, birçok sorunu gözler önüne serdi.
17 Ağustos sonrasının süreç idaresinde merkezde bulunan Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Afet ve Acil Durum (AFAD) yönetmeliğiyle dayanak öge haline getirilmesi ve Kızılay’ın siyasallaşarak içinin boşaltılması, 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş’ta meydana gelen zelzeleler sonrasında büyük bir uyum sorunu yarattı. Depremzede yurttaşlar günlerce çadıra ve sıcak yemeğe ulaşamadı. 1999 Marmara sarsıntısını ve alınmayan dersleri uzmanlar Cumhuriyet’e kıymetlendirdi.
Yerbilimci Prof. Dr. Cenk Yaltırak, “Bu çağda az dataya dayalı varsayımlar yerine teknolojiden faydalanarak daha kapsamlı çalışmalarla planlama yapılmalı. İki zelzele de mevcut prosedürlerin tabiat tarafından yanlışlandığını ortaya koydu” dedi.
Hassas hesaplamalarla dinamik bir sarsıntı haritasının oluşturulması gerektiğini vurgulayan Yaltırak, “100 yılda bir olan sarsıntılar üzerinden iddialar ve yuvarlak laflarla bu iş olmaz” tabirlerini kullandı. Kentsel dönüşümde önceliklerin ranta nazaran belirlendiğine dikkat çeken Yaltırak, “Balat, Kâğıthane, Kasımpaşa üzere gecekondudan bozma yapıların dönüşüme alınması yerine öncelik Etiler’de, Ulus’ta kentsel dönüşüm başlıyor. Zelzeleden düşük ivmede etkilenecek yerlere yapılan bu inşaat yoğunluğu, kentin içme suyuna da inşaat içinde yaşamak zorunda kalan yurttaşına da ziyan veriyor. Maalesef iş ranta gelince siyasi parti ayrımı olmadan çabucak hemen herkes birebir eğilimi gösteriyor” ikazında bulundu. Bu biçimde israfa devam edilmesi durumunda ileride inşaatta kullanılacak suyun da inşaat gerecinin de kalmayacağını vurguladı.
‘ARAZİ PAHASI YÜKSEK ALANLAR RİSKLİ İLAN EDİLİYOR’
Marmara zelzelesinin yıkıma yol açtığı merkezlerden biri olan İstanbul’da, İBB’nin açıklamalarına nazaran son 11 yılda İstanbul’da (eski yönetmeliğe göre) 2000 yılından evvel yapılmış 800 bin binanın sırf 84 bininin dönüştüğünü söyleyen Tezer, “6306 sayılı yasa kapsamında 2012 yılından 2025 yılına kadar İstanbul’da 70 adet riskli alan, 152 adet rezerv yapı alanı ve yaklaşık 84 bin riskli yapı ilan edildi. Riskli alanların çoğunlukla kamu mülkiyetinde bulunan, tek yahut iki katlı sistemsiz yapıların bulunduğu ya da arazi kıymeti yüksek alanlardan oluştuğu görülüyor” dedi.
‘DENGELİ NÜFUS TRANSFERİ ŞART’
Depremden etkilenme riski yüksek, Büyükçekmece, Güngören, Kartal, Küçükçekmece, Pendik, Tuzla ve Zeytinburnu üzere ilçelerde son derece yetersiz çalışmalar yapıldığına işaret eden Tezer, planlama açısından öteki bir büyük sorun alan olan Kanal İstanbul projesine de değindi. “İstanbul Planlama Ajansı’nın (İPA) tahlillerine nazaran 2 milyon kişilik bir yeni nüfusu İstanbul’a getirmesi kelam konusu” diyen Tezer, kentin mevcut yoğunluğu ve sıkıntıları dikkate alındığında İstanbul’un bu türlü bir nüfus artışından çok, mevcut nüfusunun istikrarlı ve planlı bir halde etraftaki diğer kentlere aktarılmasına muhtaçlığı olduğunun altını çizdi.
DEPREME HAZIRLAYACAK İSİMLER HAPİSTE
İstanbul’da zelzele riski devam ederken bu alanda değerli çalışmaları olan Resul Emrah Şahan, Mehmet Murat Çalık, Tayfun Kahraman, Gürkan Akgün, Dr. Buğra Gökce gibi kent plancıları İBB soruşturması kapsamında Silivri’de tutuklu bulunuyor.
Deprem konusunda kent planlamasının kıymetini kent plancısı Dr. Tuğçe Tezer değerlendirdi.
İçinde bulunduğumuz çağı “afetler çağı” olarak niteleyen Tezer, “Şehir planlama artık hedefini kentleri afetlerin tesirindeki geleceğe hazırlamak, riskleri azaltarak dayanıklılık sağlamak formunda dönüştürmek zorunda. Planlamanın ve onunla uyumlu çalışması gereken kent idaresinin bu maksattan uzaklaşması, tabiat olaylarının süratle afetlere dönüşmesine ve kentlerimizin afetlere dirençli olmaktan giderek uzaklaşmasına neden oluyor” ikazında bulundu.
1999 zelzelelerinin akabinde yapılan kurumsal ve hukuksal aksiyonların, ülkemizin afetlere hazırlanması konusunda son derece başarısız olduğunun, 2023 sarsıntılarında her istikametiyle açığa çıktığına dikkat çeken Tezer, “AFAD’ın merkeziyetçi yapısı, afet sonrası acil müdahale konusunda büyük gecikmelere, aksaklıklara ve münasebetiyle kayıplara neden oldu. Valilikler ve AFAD tarafından hazırlanan İRAP raporlarının tanımladığı afete hazırlık müdahalelerinin uygulamaya geçmemiş olması, bu raporlarda tanımlanan ‘beklenen afet senaryoları’nın neredeyse birebir gerçekleşmesine neden oldu” dedi.
‘2060’DA KIRILMAMIŞ FAY KALMAYACAK’
Marmara Bölgesi’nde zelzele beklenen dört faya işaret eden Yaltırak zelzele senaryolarının buna nazaran güncellenmesi gerektiğin söyledi. Prof. Yaltırak, “Bu dört fay birebir vakitte da kırılabilir, art geriye da olabilir ya da farklı vakitlerde kırılabilir. Birebir vakitte kırılması 7.8 büyüklüğünde sarsıntı üretir, tekli kırılmalarda da 7.1-7.6 ortasında büyüklüğünde sarsıntı üretir. Marmara’da 2060’ta kırılmamış fay kalmayacak” savında bulundu.
