‘Ayasofya çökebilir!’

Ayasofya, Ayasofya olalı o kadar çok tartışmaya husus oldu ki! Evvel katedralkilise, sonra cami, akabinde müze ve en son yeniden cami olduğunda da birçok tartışmayı beraberinde getirdi. Ayasofya yeryüzünün en büyük, en eski mabetlerinden biri. Bugün ise tartışılan mevzu bizleri tarihin en tozlu sayfalarına geri götürüyor. “Ayasofya korunmalı, restore edilmeli ve kimse girmemeli” diyen İlber Ortaylı’dan asıl bahsin, Ayasofya’nın tıpkı yaşlı bir insan üzere bünyesinin gösterdiği sıkıntıların daima farklı uzmanların nezaretinde olması gerektiğini savunan Nezih Başgelen’e, “Uygarlık tarihi ismine Fatih’in Ayasofya’ya yaklaşımı ve davranışına da mı bakmadı kimse? Her dinden beşere açık olmalı kapılar” diyen Gürol Sözen’den ve her gün Ayasofya’ya onlarca turist götüren ismini ise haklı münasebetlerle vermek istemeyen rehberin, “Bir ibadethaneye girmeden evvel size, Müslüman mısınız, Hıristiyan mı, diye bir soru sorulmamalı. Burası laik bir ülke, kimseye dinini soramazsınız, anayasa da maddesi var” sözleri tarihin sayfalarında yerini alacak. Uzun kelamın kısası Ayasofya yalnızca bizim değil ve Ayasofya, “kutsal bilgelik” manasına geliyor.

‘NAMAZ KILACAKSAN SULTANAHMET MESCİDİ’NE DE GİDEBİLİRSİN?

İLBER ORTAYLI (Tarihçi, yazar)

Ayasofya’ya hiç kimse girmemeli. 1500 yıllık bu tarihi yapı bu gidişle çökecek. Neden mi? Altı boş, dehlizler var ve önemli bir onarım gerekiyor. Tahminen yalnızca bu haliyle uzmanlar girebilir, muayyen günlerde din adamları girebilir ya da kıymetli bireylerle namaz kılınır. Bu türlü giderse ve bina önemli bir hasar alırsa hatta taban çökerse ülkemiz önemli bir mesuliyet altında kalabilir. Senede 2 milyon kişi ziyaret ediyor. 16. asırdan yani Mimar Sinan’dan bugüne statik olarak önemli bir onarım yapılmadı. Mimar Sinan dayanakları koyarak güçlendirdi vaktinde o kadar. Müslümanı da ne Hıristiyanı da kimse kullanmamalı bu yapıyı. Namaz mı kılmak istiyorsun o vakit Sultanahmet Camisi’nde ya da Süleymaniye Camisi’nde kıl namazını. Mimar Sinan’ın ekol mescitleri dururken neden Ayasofya? Geç Roma periyodundan 1500 yıllık çok hassas bir bina burası. Evvelce yapılan restarosyonların temeli yanlışsız ayarda değildir, üstüne titrenecek bir yer burası.

‘FATİH’İN AYASOFYA’YA YAKLAŞIMI VE DAVRANIŞINA DA MI BAKMADI KİMSE?

GÜROL SÖZEL (Sanat tarihçisi-ressam )

Haberinizi ya da kelamını ettiğiniz olguyu nasıl yanıtlamalıyım bilmiyorum. Öncem ve sonram için kuşkuluyum! Düşünüyorum da ben bu toprakların konut sahibi mi yoksa kiracısı mıyım? Üstelik kirasını bile ödemeyen. Aynadaki ben miyim, tanıyamıyorum kendimi! Sığınacağım limanı dönüp dolaşıp daima tabiat ve geçmiş uygarlıklarda ararım, işin içinden sıyrılmak için.

Söyleyeceklerimi kaçıncı kere tekrar ediyorum bilmiyorum. İki örnek: Biri 13. yüzyıldan İzzeddin Keykavus, Selçuklu sultanı. Diyor ki: “Biz bu cihanı terk edip gittik/ Zahmet ve rahatını nakşedip gittik./Bundan sonra nöbet sizdedir./Biz kendi nöbetimizi tuttuk gittik.”

Diğeri Mevlana: “Gene gel tekrar./Ne olursan ol,/ister kâfir ol, ister ateşe tap, ister puta,/ister yüz kez tövbe etmiş ol,/ister yüz sefer bozmuş ol tövbeni./Umutsuzluk kapısı değil bu kapı, nasılsan o denli gel…” Haydi, binlerce yıl öncesinden örnekler vermeyeyim de 700 yıl öncesindekilerden mi hiçbir şey öğrenemedik? Sahi, biz kendimizi nerede görmek istiyoruz? Haydi, günümüzün kaba gözlüğü ile örnekleyeyim; muharrir kasa Ayasofya’ya hangi gözle bakıyoruz? Yeryüzündeki her uygarlık, hepimiz için ortak miras değil mi? Biz ve bizden sonraki çağlarda nasıl anılmak istiyoruz? 12 bin yıllık Anadolu coğrafyası; çok ilahlı ve tek ilahlı devirlerin görkemli mirasını bize altın bir tepsi içinde bize bırakmışlarsa ayıp mı etmişler? İzzeddin Keykavus’un yüzlerce yıl evvelden kelamını ettiği uygarlıkların nöbetini kim, kimler tutuyor bugün? Ya da Mevlana’nın deyişi de mi işe yaramıyor?” Uygarlık tarihi ismine Fatih’in Ayasofya’ya yaklaşımı ve davranışına da mı bakmadı kimse? Çağımız yapay zekâyla uğraşadururken, bizlerin gümrük memuru üzere uygarlıkların turnike kapısında mı nöbet tutmamız makbul? Aslında, her biri onur kaynağımız olan Anadolu uygarlıklarında (üstelik, sırf Ayasofya ve mozaiklerinin yeryüzü coğrafyasında örneği yok iken) bilim ve sanat ismine o kadar çok araştıracak olgu ve üstelik bu topraklara ödenmemiş çok borcumuz varken, her gün kâbus ile uyanmak! Evet, kimden, kimlerden özür dilemeliyim bu görkemli coğrafya ismine? Uzun kelamın kısası, kutsallığın ve uygarlıkların zeytin ağacı üzere kültürel miras da itina ve bilgi ister,

‘NEREDE SİZİN KAİK ANLAYIŞINIZ’

REHBER

Ayasofya’nın cami kısmına Müslüman olmayan bireyler alınmıyor. Bu, yanlış olmasın lakin dünyada yalnızca Fas’ta uygulanan bir yol. Bir ibadethaneye girmeden evvel size Müslüman mısınız, Hıristiyan mı diye bir soru sorulmamalı. Burası laik bir ülke, kimseye dinini soramazsınız, anayasada hususu var. Lakin Ayasofya’yı siyaseten kullandıkları için kim nasıl isterse o denli bir sistem uygulanıyor. Biz rehberler, içeride yüksek sesle Kuran okunduğu için zati anlatım yapamıyoruz. Buraya giren turistler 25 Avro vererek buraya giriyor fakat aslında hiçbir bilgiyi alamadan ve kubbeyi tam olarak göremeden buradan çıkıyorlar. Ayasofya’ya girdiğinizde birinci olarak görmeniz gereken yer kubbedir. Ancak kubbeyi tam olarak görmek içinde aşağıdan yani bugün Müslüman olmayanların alınmadığı mescitten bakmak gerekiyor.

Size yakın vakitte şahit olduğum bir olayı anlatayım. Yunan asıllı Alman bir turist, cami kısmına girmek istedi. Kapıda dini soruldu şaşkınlık içinde kaldı ve sonra şu karşılığı verdi görevlilere: “Sizler bizim ülkemize geldiğinizde ve Köln Katedrali’ni (Dom) gezmek istediğinizde biz size dininizi soruyor muyuz? Burası Türkiye değil mi? Nerede sizin laik anlayışınız?” diye karşılık verdi. Bizlerin yüzü kızardı.

Çok yakın vakitte turist bir küme ‘Burada neden tuvalet yok?’ diye sorguladı. Eksikler çok, yaptırımlar ise çağ dışı.

BİNA ONARILMALI!

Öte yandan, biz binaya tabir yerindeyse kelle koltukta giriyoruz. Bakın Ayasofya’nın sağ tarafında yer alan sütunların hepsi yamuk durur. En üst katına çıktığınızda ise binanın onarıma muhtaçlığı olduğunu açıkça görürsünüz. Yer ise paramparça durumda. En son 6.5 büyüklüğünde olan zelzelede oradaydım ve süratlice kapıları kapattılar kimseyi almadılar zira herkes binanın önemli bir tamirattan geçmesi gerektiğini biliyor.

PAHALILIK…

Ayrıca, müze girişlerinin çok kıymetli olması da turistleri etkilemeye başladı, gelen yabancılar bundan rahatsız ve bir daha gelmeyeceklerini söylüyorlar. Zira dünyanın en ünlü müzelerine bakın Türkiye şu an listenin en üst sırasını zorluyor.

‘FATİH’İN AYASOFYA’YA YAKLAŞIMI VE DAVRANIŞINA DA MI BAKMADI KİMSE?’

NEZİH BAŞGLEN (KÜLTÜREL VE TABİAT MİRAS İZLEME PLATFORMU YÖNETİCİSİ-ARKEOLOG)

Ayasofya, dünya mimarlık tarihinin en kıymetli yapılarından birisidir. Yapılış özellikleri açısından uzun bir mühlet “dünyada tek” (singulariter in mundo) olarak tanımlanmış görkemli bir anıt. Ayasofya tüm özellikleriyle “üstün kozmik bedel taşıyan kültür varlıkları” açısından eşsiz bir örnek. Bu açıdan Unesco Dünya Mirası Listesi’ne alınması sırasında belirlenen kriterlere ahengi bundan sonra da dikkatlice korunmalı. Ayasofya’nın tüm özelliklerinin daha aktif bir halde korunabilmesi açısından yeni idare modelinin rasyonel bir çerçevede uygulanması daha da değer kazanmakta. Yine ziyarete açılan galeriler kısmındaki ortaçağ fotoğraf sanatının şaheseri ve Rönesans’ın habercisi sayılan Deesis mozaiği başta olmak üzere başka sanatsal kıymetlerin çok istikametli korunması kıymetli.

Ayasofya’nın her türlü dış etkenlere karşı korunması, yapıyı bugüne kadar getiren taşıyıcı sistemlerinin güvenliği için içte ve dışta her yerinin 7/24 daima (yapı içinde, İstanbul Emniyet’inde, itfaiyede ve Ankara’da) izlenebileceği daha ehil bir sistemin olması kıymetli. Ayasofya’nın birebir yaşlı bir insan üzere bünyesinin gösterdiği sıkıntıların daima farklı uzmanların nezaretinde olması ve hassas bakımının sağlanması da hayati ehemmiyette. Diyanet İşleri Başkanlığı’nca yapı ile ilgili alınan karar süreçlerinin şeffaf olması ve uygulamaların denetlenebilir olması ise her açıdan değer taşımakta.