Teknoloji çağının sonu bu küçük adada başlayabilir! Tayvan’da bir kıvılcım modern çağın sonunu getirebilir mi?
Küresel teknoloji iktisadının kalbi, Pasifik Okyanusu’ndaki küçük bir adada atıyor. Tayvan, başta TSMC olmak üzere dev yarı iletken üreticileriyle dünyadaki en gelişmiş çiplerin büyük kısmını tek başına üretiyor. Fakat bu teknolojik üstünlük, Çin ile olan tarihî ve siyasi tansiyon nedeniyle kırılgan bir istikrarda ilerliyor. Mümkün bir çatışmanın yaratacağı çip krizi, sırf bölgeyi değil, tüm dünyayı etkileyebilecek bir zincirleme tepki riski taşıyor.
ÇİN-TAYVAN TANSİYONU NE VAKİTTEN BERİ DEVAM EDİYOR?
1949 yılında Çin’deki iç savaş sonucunda milliyetçi hükümetin Tayvan’a çekilmesiyle başlayan süreç, Tayvan’ı fiilen başka bir idare yapısına taşıdı. Çin Halk Cumhuriyeti, Tayvan’ı kendi toprağı olarak görürken, Tayvan ise bağımsızlığını fiilen sürdürmektedir. ABD başta olmak üzere birtakım Batı ülkeleri Tayvan ile diplomatik olmayan fakat ekonomik ve askeri temelli münasebetlerini sürdürmekte. Bu durum, Tayvan Boğazı’nı global jeopolitik tansiyonun merkezlerinden biri haline getiriyor.
ÇİP ÜRETİMİNDE TAYVAN NASIL ÖNDER HÂLİNE GELDİ?
Tayvan, 1980’li yıllardan itibaren teknoloji odaklı endüstrileşme stratejileriyle çip üretiminde uzmanlaşmayı seçti. Bu stratejinin merkezinde Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC) yer alıyor. Sırf çip üreten ve tasarım yapmayan “foundry” modeliyle faaliyet gösteren TSMC, Apple, AMD, Nvidia üzere dünyanın en büyük teknoloji firmalarına hizmet veriyor. TSMC, dünya çip döküm pazarının yaklaşık %60’ını, ileri düzey çiplerin ise %90’ından fazlasını tek başına üretiyor.
TEKNOLOJİ ÇAĞINDA GLOBAL KIRGINLIK
Tayvan’ın çip üretimindeki merkezi rolü, mümkün bir Çin müdahalesi durumunda global tedarik zincirinin önemli formda etkilenmesi manasına geliyor. Pandemi devrinde yaşanan çip krizinde, otomotiv ve elektronik üreticileri haftalarca hatta aylarca üretimi durdurmak zorunda kaldı. Savunma sanayi, tıbbi aygıtlar, haberleşme sistemleri üzere kritik alanlar, bu teknolojiye bağlılığın ne kadar yüksek olduğunu gözler önüne serdi. Bugün TSMC üzere şirketlerin yüksek oranda tek merkezde faaliyet göstermesi, bu kırılganlığı daha da artırıyor.
ÇİP YATIRIMINDA MEMLEKETLER ARASI REKABET
TSMC üzere dev şirketlerin Tayvan dışına çıkması için ABD, Almanya ve Japonya üzere ülkeler milyarlarca dolarlık teşvik paketleri sunuyor. Bu ülkelerde yeni jenerasyon çip fabrikalarının kurulması için altyapı takviyeleri veriliyor.
KİŞİ BAŞINA DÜŞEN GELİR TÜRKİYE’NİN 2 BUÇUK KATI
Tayvan’da kişi başına düşen ulusal gelir 2024 yılı prestijiyle yaklaşık 34.500 ABD doları düzeyindeyken, Türkiye’de bu sayı 13.800 ABD doları civarındadır (Dünya Bankası & IMF bilgileri, 2024). Bu durum, Tayvan’ın daha az nüfusla daha yüksek katma bedelli üretim yaptığına ve refah düzeyinin daha üstte olduğuna işaret etmekte.
Tayvan’ın ihracat kompozisyonu, büyük ölçüde yüksek teknoloji eserleri üzerine konseyidir. Ülkenin 2023 yılı toplam ihracatı yaklaşık 432 milyar dolar seviyesindedir ve bunun yaklaşık %60’ı çip ve elektronik donanım kategorisine aittir. Bu segmentte Tayvan’ın dünya pazar hissesi bilhassa TSMC aracılığıyla tek başına %60’a ulaşmaktadır (TSMC Yıllık Raporu, 2023). Türkiye’nin 2023 toplam ihracatı ise 255 milyar dolar olup, bu ihracatın değerli kısmını dokuma, otomotiv, demir-çelik ve düşük-orta teknoloji eserleri oluşturmaktadır.
ABD-ÇİN REKABETİNİN ORTASINDA: TAYVAN
Tayvan, sadece Asya-Pasifik jeopolitiğinde değil, birebir vakitte teknoloji savaşlarının merkezinde yer alıyor. Bu durum, ABD ve Çin ortasında artan rekabetin en hassas başlıklarından biri haline gelmiş durumda. Dünyadaki en gelişmiş yarı iletkenlerin büyük çoğunluğunu üreten Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC), her iki üstün gücün ekonomik ve stratejik hesaplarının tam ortasında duruyor. Muhtemel bir ABD-Çin rekabetinde, çip teknolojisinin neredeyse yüzde 90’ını elinde bulunduran Tayvan’ın dünyada büyük bir çip krizine girilmesine neden olabileceği düşünülüyor.
