‘Gücü basitliğinde’: Sirke temizlikte ne kadar etkili?

Sirke, bir paklık eseri olarak beşerler ve gezegen için çok çeşitli yararlara sahip. Fakat kullanırken birtakım incelikleri bilmek gerek.

Birkaç ay evvel Berlin’deki yeni dairemde kirli tuvaleti temizlemek için iki yemek kaşığı sirke konsantresini tuvalete döküp yarım saat bekledikten sonra fırçaladım. Ve tortulaşmış kirecin bir anda tertemiz olduğunu gördüm.

O vakitten beri, her şeyi kireçten arındırmak için sirke kullandım. Lavaboyu parlatmak için olağan mutfak sprey temizleyicimden bile daha tesirli olduğunu gördüm. Kireçle kaplı cam kettle’ımdaki kireci de özel tabletler yerine, iki yemek kaşığı konsantre sirke ile kaynatarak temizledim.

Peki sirkenin öteki avantajları var mıydı? Bakterileri ve başka mikropları da öldürüyor muydu? Ve daha da değerlisi, bu kolay, doğal eser etraf ve sıhhat için olağan paklık eserlerinden daha mı düzgündü?

İnternet, sirkeyi her işe yarayan bir şey ve “toksik” paklık eserlerine nazaran daha inançlı, “daha yeşil” bir alternatif olarak tanıtan influencerlar ve görüntülerle dolu.

Bu argümanlar yüzeysel olarak mantıklı gelebilir, çünkü sirke yalnızca fermente edilmiş alkoldür ve uzun vakittir besin hami olarak, salata soslarında ve mesken paklığında kullanılıyor. Lakin ben delil görmek istedim.

Üç uzmanla görüştükten sonra, hakkındaki savların kimilerinin hakikat olduğunu öğrendim. Lakin sirkenin yararlarının büyük ölçüde nasıl kullanıldığına ve kir cinsine bağlı olduğu da ortaya çıktı.

Pennsylvania’daki Pittsburgh Üniversitesi’nde kimya mühendisi ve emekli profesör Eric Beckman, sirkenin ana bileşeni olan asetik asidin temizlikte en düzgün kullanımının kireç çözücü olduğunu söylüyor. Kireç ve pas, sirke üzere asidik sıvılarda daha kolay çözülen iyonlardan oluşurmuş.

Almanya’daki Rhine-Waal Uygulamalı Bilimler Üniversitesi’nden mikrobiyolog Dirk Bockmühl ise sitrik asit içeren limon suyunun daha tesirli bir kireç çözücü olduğunu düşünüyor.

Ayrıca sirke her şeyde işe yaramıyor. Beckman, sabunun bulaşıklardaki yağ katmanına, karbonatın ise pişirme sırasında yüzeylere yapışan işlenmiş yağlara karşı tesirli olduğunu söylüyor.

Ancak Beckman, sirkeyi karbonatla karıştırmak üzere tanınan uygulamaya karşı çıkıyor. Karışımın kimyasal olarak işe yaramadığını söylüyor. Zira sirkenin asidi ve karbonatın birtakım, birbirini etkisiz hale getiriyor.

Beckman, “İkisini de kullanıyorum ancak birlikte değil. O denli hiçbir işe yaramazlar” diyor.

Bockmühl, sirkenin güçlü bir antimikrobiyal olarak lanse edilmesine karşın gerçeğin daha nüanslı olduğunu söylüyor.

‘KAHVE MAKİNELERİNE DE ZİYAN VEREBİLİR’

2020’deki bir araştırmada sirkeyi hastalık yapan çeşitli bakteri, virüs ve mantarlara karşı teste tabi tuttuklarında, antimikrobiyal tesirlerinin sadece %5’lik bir asetik asit konsantrasyonunda (saf sirkedeki konsantrasyonu) devreye girdiğini buldu. Koli basili dahil beş yaygın bakteriyi öldürmede ise sırf yüzde 10’luk damıtılmış konsantrasyonlar tesirliydi.

Ancak bu konsantrasyonlar bile, muhakkak antibiyotiklere dirençli, bilhassa inatçı bir Staphylococcus aureus tipi olan MRSA bakterisine karşı işe yaramadı; sayısız bakteri ise şimdi test edilmedi.

Beckman, sabunların bakterilere karşı daha tesirli olduğunu, standart dezenfektanların ise virüslere ve küflere karşı daha düzgün çalıştığını söylüyor.

Beckman, çamaşır suyu üzere sert gereçlerin katiyen her şeyi öldüreceğini söylüyor; lakin çamaşır suyu yanlış kullanıldığında inançlı olmayabilir.

Bockmühl, sirkenin öldürdüğü mikroplar için bile nispeten yüksek bir konsantrasyona gereksinim olduğunu vurguluyor. “Temizlik solüsyonunuza yalnızca bir çay kaşığı sirke koyarsanız” konsantrasyonun kâfi olmayacağını söylüyor.

Ancak, asetik asit dozu ne kadar yüksek olursa, ciltte o kadar tahriş edici olabileceğini ekliyor. Gözünüze kaçarsa ziyanlıdır. Yüzeyler de ziyan görebilir:

İtalyan kimyager Dario Bressanini’ye nazaran sirke, bakır, bronz ve pirinç üzere doğal taşları ve metalleri aşındırır. Ve bulaşık makinelerinde yahut çamaşır makinelerinde, bunları kapatmak için kullanılan kauçuk contalara ziyan verebilirken, kahve makinelerine de ziyan verebilir ve fayans ve tezgahlardaki kaplamayı sıyırabilir.

Ancak Bockmühl, sirkeyi cam ve seramik yüzeylerde ve paslanmaz çelik lavabolarda kullanmanın sorun olmadığını söylüyor.

Bockmühl’ün konut imali paklık eserleri kullanırken gördüğü sorun, bunların talimatlar yahut güvenlik teklifleriyle gelmemesidir.

Mikrobiyolog Dirk Bockmühl, “Ne yaptığınızı biliyorsanız inançlı olabilirler, lakin internette hakikaten çok aptalca ve saçma teklifler var” diyor.

Getty Images Kettle’daki kireci çözmek için sirke tesirli bir yöntem

Sirkenin sıhhat risklerinin klâsik temizleyicilerle nasıl karşılaştırıldığı hakkında daha fazla bilgi edinmek için, İngiltere’deki York Üniversitesi’nde iç yer hava kimyası profesörü olan Nicola Carslaw’ı aradım.

Temizlik hususlarının konutlarımızdaki ve binalarımızdaki havayı nasıl bozduğuna dair tasaları var. Profesyonel paklık çalışanlarının öbür meslek kümelerine nazaran daha yüksek astım oranlarına sahip olduğu biliniyor, fakat bunu tek bir esere yahut bileşene bağlamak güç.

Son bir çalışmada, Carslaw ve meslektaşları bulaşık makinesi sıvısı, bulaşık deterjanı ve sprey eserleri de dahil olmak üzere 23 farklı paklık eserini test etti ve bunların birçoklarının atmosfere uçucu kimyasal bileşikler (VOC) saldığını buldu.

Örneğin birçok bitki ve çiçekteki esans yağlarının en önemli bileşkeleri olan terpenler, havadaki ozonla basitçe tepkiye girerek minik parçacıklar oluşturur. Genel olarak, bu boyuttaki parçacıkları solumak akciğer ve kalp hastalıklarıyla ilişkilendirilmiştir.

Carslaw, “Burnunuz büyük parçacıklar için nitekim güzel bir filtredir, lakin daha küçük olanlar akciğerlerinize ve kan dolaşımınıza kadar ulaşabilir” diyor.

Araştırmasında, “doğal” yahut “yeşil” olarak pazarlanan paklık eserlerinin bu açıdan daha sağlıklı görünmediğini buldu.

Carslaw, “Doğal/yeşil olanlar, standart temizleyiciler kadar olmasa da daha fazla VOC içeriyor ve birçok durumda daha reaktifler” diyor.

Ancak sirke, tersine, yalnızca su ve asetik asitten oluşur. Bu nedenle “aynı formda kimyasal olarak reaktif değil” diyor.

Carslaw, sirkenin bir öteki avantajının da ekseriyetle sprey olarak kullanılmak yerine yüzeyleri silmek için bir beze uygulanması olduğunu ekliyor.

Araştırmalar, sprey formunda uygulanan paklık eserlerinin teneffüs sistemi üzerinde daha ziyanlı tesirlere sahip olduğunu gösteriyor.

“Bir şeyi püskürttüğünüzde, kimyasalı çok daha kolay solunabilen bir forma dönüştürüyorsunuz” diyor Carslaw.

Bununla birlikte, cilt teması riski olduğunda her vakit eldiven giymeyi, uygun havalandırmayı ve hangi eser kullanılırsa kullanılsın çok temizlikten kaçınmayı öneriyor.

Geriye tek bir soru kaldı: sirke kullanmak klâsik temizleyicilerden daha etraf dostu mu?

Getty Images Araştırmalar, sprey paklık eserlerinin teneffüs sistemi üzerinde daha ziyanlı tesirlere sahip olduğunu gösteriyor.

Beckman, bunun cevaplanması güç bir soru olduğunu söylüyor.

İdeal olarak, paklık eserleri için beşikten mezara tesirleri izleyen, her bir bileşeni kaynağına, nasıl üretildiğine, taşındığına, paketlendiğine ve sonunda nasıl atıldığına kadar izleyen ömür döngüsü tahlilleri olmalı. Fakat çok az şirket bunu kapsamlı bir formda yapıyor, eserlerini “yeşil” olarak markalasalar bile.

“Ama sirkenin gücü basitliğinde” diyor Beckman.

Geleneksel temizleyiciler bir düzineden fazla farklı bileşenden oluşabilir, bunların birden fazla güç tüketen süreçlerde endüstriyel olarak üretilir. Asetik asit, şekerin doğal fermantasyonundan gelen alkolün doğal, maya kaynaklı fermantasyonu yoluyla ortaya çıkar.

Sirke üretiminin en büyük çevresel tesiri, şekerin nereden geldiğidir – üzüm, elma, tahıl, patates yahut pirinç olsun – bunlar büyük ölçüde yenilenebilir kaynaklardır. Bockmühl, bunun sırf doğal olarak fermente edilmiş sirkeler için geçerli olduğu konusunda uyarıyor, bunlar ekseriyetle besin eserleri olarak satılır; ayrıyeten fosil yakıtlardan türetilen sentetik sirkeler de var ve bunlar petrol ve gaz çıkarma sürecinin tüm etrafa ziyanlı tesirleriyle birlikte gelirler.

Sirkenin ömrünün en sonunda bile çok az tesiri vardır. Sabunlardaki birçok bileşen sert moleküllerdir ve basitçe biyolojik olarak parçalanmazlar, bazen etrafa girdikten sonra organizmaları öldürmeye devam ederler. “Sirke, kolay ve parçalanabilir olduğu için her sürdürülebilirlik ölçeğinde kabul görür” diyor Beckman.

Tüm bunları öğrendikten sonra, sirke kullanma konusunda insan kendisini daha uygun hissediyor. Muhtemelen yüzeylerdeki mikropları temizlemek için sirke kullanmayacağım, ancak kireç tortusunu ve pası gidermek için teğe bir. Sıhhatim için muhtemelen daha yeterli olan sürdürülebilir bir eser kullandığımı bilmek de kokuya katlanmaya kıymet sanırım.