Köy Enstitüleri’nin kuruluşunun 85. yılı İzmir’de kutlandı

Ulusal Eğitim Derneği, ADD Konak Şubesi ve Ortaklar Öğretmen Okullular (Adabelenliler) Derneği, İzmir’de Arya Kamalı Milletlerarası Kültür ve Sanat Merkezi’nde Köy Enstitüleri’nin 85. Yıldönümü’nü kutladılar.

İranlı Minyatür Sanatkarı Arya Kamalı’nın ferdi uğraşlarıyla yıkılmaktan kurtardığı, kültür ve sanatımıza kazandırdığı binalarla sanat sokağına dönüşen 2. Beyler’deki Arya Kamalı Memleketler arası Kültür ve Sanat Merkezi’nde yapılan aktifliğin açılışını Ulsal Eğitim Derneği Genel Başkanı Osman Gazi Oktay ve ADD Konak Şubesi Başkanı Müfit Ereş yaptı.

OKTAY KÖY ENSTİTÜLERİN TARİHİNİ ANLATTI

Osman Gazi Oktay yaptığı açılış konuşmasında “Bozkırda Açan Çiçekler. Demokratik kitle örgütlerinin kıymetli lider ve yöneticileri, sevgili konuklar; Bugün burada Türk eğitim tarihinde ihtilal kabul edilen Köy Enstitülerinin kuruluşunu kutlamak, eğitimimizi ezbercilikten kurtarma ve üretim için eğitim ideolojisini tekrar gündeme getirmek maksadıyla toplandık. 1935 yılında nüfusumuzun yüzde 80’i köylüydü ve bu kitle tümden cahildi. Yalnız okuma yazmada değil, inanış, sıhhat ve üretim istikametinden de çağ dışı şartlar içindeydi. İhmal edilmişti. Atatürk’ün bu hususa eğilmesiyle, yetkililer işi kökten ve önemli bir halde ele aldılar. Yüzde 80’i köylerde yaşayan nüfusumuzun fakat yüzde 14’ü okuma yazma bilmekteydi. Tahsil çağında 1 milyon 920 bin köylü çocuğu vardı ve bunların yalnızca 347 bin 71’i okula gidebilmekteydi. 40 bin köyden 35 bin 67’sinde okul yoktu. Kentlerde çalışan öğretmen sayısı 8 bin 99 köylerdeyse 6 bin 859 idi. Eğitim öğretim sorunu kentlerde yüzde 75 oranında çözümlenmiş, köylerde ise yüzde 15 oranındaydı. Köylerde 38 bin öğretmene gereksinim vardı. Birinci atılım, 1936’da çıkarılan 3238 Sayılı Kanun’la, 2 tane köy öğretmen okulu ve eğitmen kursu açılarak başladı. Bu sayı 1940’a gelindiğinde 14’e çıktı. 17 Nisan 1940 tarihinde çıkarılan 3803 Sayılı Yasa ile isimleri Köy Enstitüleri oldu ve sayıları 21’e ulaştı. Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan ve İ. Hakkı Tonguç 1936 yılında öğretmen okulları ve eğitmen kurslarının unsurlarını belirlemişti. Bu unsurlar, köy Enstitüleri kurulduğunda yasalaştı. Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel, Cumhuriyet ihtilalinin eğitim bakanları içinde yurda en fazla hizmet edenlerden biriydi. Bu yüzden de bütün yıldırımları üzerine çekti. Eğitimimizin problemleri ve tahlili Hasan Ali Yücel’den evvelki bakanlarımızca da düşünülmüş olsa da onun vaktinde sürat kazandı. Bize uygun yeni kurumlar olarak Köy Enstitüleri kuruldu.

Yücel’in içten, insancıl ve kültürlü bir kişilik sahibi olması onu grup çalışmasına itti. Bu türlü olunca da adama iş değil işe adam prensibi geçerlik kazandı. Yapılacak işi en güzel bilenler, bakanlığın kilit noktalarına getirildi. İlköğretim Genel Müdürlüğü’ne İsmail Hakkı Tonguç, Teknik Öğretimin başına Rüştü Uzel getirildi. Hasan Ali Yücel, eğitim örgütünde ihtilal yapan bir bakandır. Ezberci eğitime karşıydı. Öğretimin hayatla birleşmesini, insan hayatına faydalı olmasını isterdi. Köy Enstitülerinde, köy öğretmeni ve köye yarıyan öteki mesleklerdeki bireyleri yetiştirmek maksadıyla; ziraat işlerine elverişli yeri bulunan yerlerde enstitüler kurdurdu. Bu okullarda köy öğretmeni dışında köy ebesi, sıhhat memuru ve köy teknisyenleri yetişti. İsmail Hakkı Tonguç’un; maddelerini, yönetmeliklerini ve yönergelerini hazırladığı ve tüm pürüzleri aşarak kurduğu köy enstitüleri ve köy okulları sayesinde, ilköğretim yurt genelinde yaygınlaştı. Okul ve öğrenci sayısı süratle arttı. 4274 Sayılı Kanun’un 16. Unsuru uyarınca, sıkı bir okula devam kavuşturması başlatıldı. İlköğretim çarkında geçmeyen vatandaş kalmaması hedeflendi. 1936-1947 yılları ortasında köy enstitüleri ve eğitmen kursları için 51 milyon lira harcanmıştır. Okul imali, tarla satın alınması, öğrencilerin beslenme, giysi, okul araç ve gereci masrafı, okullarda misyonlu memur ve öğretmen maaşları da bu sayının içindedir. Türkiye’nin her istikametten gelişmiş bir ülke haline gelmesi için köylü çocuğunun eğitilmesinden öteki çıkar yol görmeyen Tonguç; ”Hele eğitim işi halledilsin, çözülemez sandığımız meselelerimiz nasıl çorap söküğü üzere çözülecektir, görün” diyordu. Tonguç; 1942 yılıunda bir köy enstitüsü müdürüne gönderdiği yazıda; ”Elinizdeki talebeyi o denli bir hale getireceksiniz ki bir gün onlara maaş verilmese, yani memleket veremeyecek duruma gelse, felaketler birbiri üstüne yığılsa, onları ateşler içinde bıraksa, yeniden onlar maaşların verildiği, ekmeklerin hür satıldığı zamandaki haleti ruhiye üzere sağlam bir imanla işlerini yapmalılar.” diye belirtir. Köy Enstitüleri yerli ve yabancı pek çok siyasetçi, eğitimci ve aydının dikkatini çekti. Dünya eğitim ansiklopedilerine de Türk buluşu kurumlar olarak geçti. Tonguç ta Tek Türk Eğitimcisi olarak yerini aldı. Tonguç, ”Büyük Eğitimci” sıfatını yurdumuzda tam manasıyla hak eden bir insandı. Türk eğitiminine ve köylülüğüne onun kadar hizmet etmiş kişi yok üzeredir. Amerikalı bir pedegoga nazaran Tonguç, mezar taşına yazılması için, ”İnsan halka faydalı iş yapmadan ölmeye utanmalıdır.”diye not bırakmış. Bu okullardan yetişenlerin; halkın aydınlanma gayretine katkı sunması, köylerde kelamı dinlenen doğal liderler pozisyonuna gelmeleri, onları, emperyal güçlerin, işbirlikçilerinin ve yerli gericiliğin gayesi durumuna getirdi. 1946 yılında TBMM’nin görevlendirdiği Kazım Karabekir, Şemşettin Günaltay ve Feridun Fikri Düşünsel, Hasanoğlan Köy Enstitüsü’ne giderek, bu okulları kapatmak için münasebet bulmaya çalışırlar. Karabekir, ”Sizin Hakkı Tonguç için marşınız varmış, bir de onu söyleyin bakalım!” deyince ortalık sessizleşir, kimse bu marşı anımsamaz. ”Canım içinde köylü efendimiz falan varmış.” deyince okul müdürü, ”Ziraat Marşı” der ve öğrenciler söylemeye başlar. Orada bulunan İlköğretim Şube Müdürü Ferit Oğuz Bayır, ”Muhterem efendim, acayip buyrulan bu kurumlarda kanun ve yönetmelikler çerçevesinde eğitim öğretim yapılmaktadır. Bu okullar Batı kopyası değildir. Kendi gerçeklerimizden hareket edilerek meydana getirilmiş bize nazaran kurumlardır. Ulusal his ve tarih kültürünü lakin buralar vermektedir.” der. Karabekir; ”Bir de şu var. Talebeler daima köyden alındığı için köy, kent, zengin-fakir ayrılığı yaratılarak yetiştiriliyorlarmış. En büyük tehlike burada.” der ve konuşmalar bu türlü uzar sarfiyat. Oraya gitmeleri yol tarafındandır. Aslında karar çoktan verilmiştir. O gün gericiler bu savları ileri sürerken; köy enstitülerinin kıymetini 36 yıl sonra bile anlayamamış, kendini solcu diye söz eden kimi şahıslar, yayımlanan bir mecmuada köy enstitüleri için, ” Köy Enstitüleri, üretimle sıkı bağları olmakla birlikte, önünde sonunda Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlı kurumlardır. Üstyapı kurumlarıdır. İhtilal okuldan çıkıp gerçekleşmez. İhtilal işçi halkın çabasından doğar.” diyerek bu okulların kıymetini kavramamış, değersizleştirmeye çalışmışlardır. 5129 Sayılı Yasa, 04.09.1947 tarihinde kabul edilerek, Köy Enstitülerinin ismi dışında her şeyi değiştirildi. Bir isimleri kalmıştı, onu da 27.01.1954 tarihinde çıkarılan 6234 Sayılı Yasa ile değiştirdiler. Bu okullardan mezun olan öğretmenlerin kurduğu TÖS, İLK-SEN ile birlikte 1969 yılında gerçekleştirdiği 4 günlük boykotta üye sayıları 80 bini bulmazken 109 bin öğretmeni boykota kattı. Boykota katılmayan öğretmen sayısı sadece 47 bindi. Yeniden bu okullardan mezun olan öğretmenlerin kurduğu TÖB-DER’in kapatılmasında gösterilen reaksiyon aksiyonu için bir Şereflikoçhisar seyahatinde Vedat Dalokay, gazeteci Mustafa Ekmekçi’ye ”Bu öğretmenlerin direnişine şaşıyorum. Aç kalıyorlar tekrar hiçbir şey yokmuş üzere direniyorlar.” diyor. 2000 sonrası kurulan eğitim sendikaları yüzbinleri aşan iş bırakma aksiyonları gerçekleştirse de 1969 yılında yapılan boykotun oranını yakalayamadı” dedi.

ŞİİR DİNLETİSİ YAPILDI

Açılış konuşmasının gerisinde. Yönlendiriciliğini Ortaklar Öğretmen Okullular (Adabelenliler) Derneği Lideri Mustafa Özmen’in idaresinde yapılan söyleşide İvriz Köy Enstitüsü Mezunu Muharrir Mevlüt Kaplan, Akpınar Köy Enstitüsü Mezunu Ali Türcan ve Ulusal Eğitim Derneği İzmir Şubesi Kurucu Başkanı-Yazar Dr. Mustafa Kozan Köy Enstitüleri konuşuldu. Şiirli, sazlı kelamlı aktiflik, Ortaklar Köy Enstitüsü Fotoğraf Standı ile zenginleştirilmişti. İştirakçiler memnuniyetlerini belirterek, konuşmacılara teşekkür ederek salondan ayrıldılar.