78. Cannes Film Festivali’nde Panahi filminden notlar ve sanal gerçeklik üzerine sinema: Adalet mi, öç almak mı?
İranlı muhalif direktör Jafar Panahi’ye (1960) ayrılan koltuklar, Cannes’da ve başka büyük sinema şenliklerinde uzun yıllar boyunca boş kalmıştı. Üstünde direktörün ismi yazan o hüzünlü koltukları alkışlayabiliyorduk fakat. Salı akşamı, ülkesinde gizlice çektiği Altın Palmiye adayı “Sadece Bir Tesadüf”ün (Yek Tasadef Sadeh) birinci gösterimine katılmak için artık şahsen ortamızda Jafar Panahi!…
2023’te açlık grevine başladıktan sonra tahliye edilen lakin İran dışına çıkması yasaklanan ve sonunda, kızının yaşadığı Paris’e gelmeyi başaran Jafar Panahi, gelecek cumartesi gecesi ödül almak için sahneye çıktığında da kuşkusuz çok alkışlanacak.
Ana seçkide sunulan “Sadece Bir Tesadüf”, insan ruhunun en temel dürtüsü olan özgürlük ve adalet arayışına odaklanan içeriğini, son derece etkileyici, yalın bir sinema lisanıyla işliyor yeniden.
Grev yaptığı için tutuklanan ve sorgulaması sırasında ağır azap gören personel, yıllar sonra, kendisine bu acıları yaşatan adamla bir tesadüf sonucu karşılaşır. İnançlı ve bağnaz, sadist ruhlu bu rejim yanlısı karanlık adamın yüzünü hiç görmemiştir lakin hem sesi hem de Irak savaşında kaybettiğini gururla söz ettiği bacağındaki protezin yürürken çıkardığı yeknesak takırtı, beynine kazınmıştır bir sefer. Adamı izleyip tuzağa düşürerek bayıltır evvel. Akabinde da kamyonetine atarak kaçırır. Gayesi, onu canlı diri gömerek öç almaktır.
Ancak adamın kimliğinden emin olmak ister. Hatasız olabilecek bir insanı kazara “infaz etmek” istemeyecek kadar da vicdanlı ve hümanisttir…
O caninin azabına maruz kalan diğer muhalifleri, militanları arayıp bulur. Adamın kimliğinden emin olmak istemektedir.
Bu noktadan sonra, “Sadece Bir Tesadüf”ün senaryosunu da kaleme alan Jafar Panahi’nin yaratıcı dehası çıkıveriyor karşımıza. Adalet arayışı, öç alma dürtüsü, kuşkuya düşmek, öfkelenmek, vicdan azabı cekmek, özgürlük çabası vermek, çaresizliğe kapılmak, umut aramak üzere doğal his ve reaksiyonlarımız, son derece doyurucu bir senaryo içinde daima birlikte ele alınıyor. Yer yer ince bir mizah eşliğinde, ferdî ve toplumsal açmazlar sergileniyor. Jafar Panahi, yargılanmaktan itinayla kaçınan bir direktör. Öncelikle, doğal reaksiyonlarımızı, her vakit engelleyemediğimiz ruhsal dalgalanmaları anlamaya ve anlatmaya çalışıyor. Kurunun yanında yaşın yanmasını kabul etmeyen yaratıcı direktör, sinemasının sonunu da açık bırakıyor. Beşerden umut kesilmez mi ? Yoksa, insanoğluna hiç güvenilmez mi ? Karar sizin…
EKRANIN ÖTESİNDEKİ HİKAYELER
“Sanal gerçeklik” tarifi bile kısa müddette eskidi galiba. Ekran ötesine taşan çok boyutlu farklı anlatım biçimlerine, yeni teknolojiler sayesinde her geçen gün yenileri ekleniyor. Salt izleyici pozisyonundan çıkarak, öykülerin senaryo yazarı, hatta yönetmeni olduğunuzu bile düşündürecek kadar büyülü, orijinal bir cihan içindesiniz. Venedik’ten sonra, Cannes Şenliği de bu süratli değişim sürecine tanıklık etmekte. Burada birinci kere geçen yıl gündeme gelen “Compétition İmmersive “ (Kapsayıcı Sinema Yarışması) isimli bağımsız seçki, sanal gerçeklik, karma gerçeklik, görüntü haritalama yahut yapay zekâ kullanılarak gerçekleştirilen yeni yaratım biçimlerinin tümünü kapsamakta.
Başınıza taktığınız gözlük ve kulaklıklar sizi sanal bir kürenin içine davet ediveriyor. Dönen koltuğunuzda ya da ayakta hareket ederek, içine girdiğiniz o sanal ortamı, 360 derecelik en geniş açıdan, dilediğiniz üzere izleyebiliyorsunuz.
Anlatılan öykülerle faal olarak etkileşime girmeniz bile mümkün. Ünlü Carlton Oteli’nin taban katına yerleşen “Compétition Immersive”de yarışan dokuz imal, Fransız direktör Luc Jacquet’in (“Penguenlerin Yürüyüşü”) başkanlığında, Amerikalı sanatçı Laurie Anderson, Fransız müellif Tania de Montaigne, İngiliz direktör Martha Fiennes ve Japon görüntü oyunu dizayncısı Tetsuya Mizuguchi’den oluşan heyet mükafatları 22 Mayıs’ta duyuracak.
YAPAY ZEKA VE İSTANBUL’LU TAKSİ ŞÖFÖRÜ
Yarışmadaki dokuz aday ortasında, İngiliz imali “tAxİ” isimli bir enstalasyon da yer almakta. Tek izleyiciye seslenen bir tasarım bu. Üretimi 1980’lerde durdurulan Renault 4L modeli eski taksinin içine, başınıza geçirilen kaskla girmeden evvel, yapay zekâ aracılığıyla sohbet edeceğiniz bu bayan şoförün, yaklaşık 50 farklı lisan bildiğini söylüyorlar.
Art koltuğa yerleşir yerleşmez, “Beni Sultanahmet Meydanı’na atıversene” diyorum sanal şoförüme. Beş on saniye reaksiyon gelmiyor ancak, akabinde: “Ne yapmaya gidiyorsun ulan Sultanahmet’e? Söyle bakalım, ne işin var orada?” diyen, sempatik, bıçkın bir erkek sesi duyuyorum!
Türkçesi çocukluğumun taksi sürücülerinin lisanına ne de çok benziyor. Beni şaşırtan, yüzünü göremediğim şoförün evvelden söylendiği üzere bir bayan olmaması…
Başlıyoruz havadan sudan sohbet etmeye. “Siyasi gündem de çok gergin; burnumuzun tabanındaki ülkelerde sıcak savaşlar durmadan alevleniyor…” dediğimde, yeniden birkaç saniye düşündükten sonra yapıştırıyor karşılığı: “Durum çok berbat abi yahu, haklısın”.
